سودمندی‌های درخت را بدانیم
هفته‌نامه‌ی دهقان
از آن‌جایی که زمستان فرا می‌رسد، یک بخش قابل ملاحظه‌ی درختان در آستانه‌ی سردی قطع می‌شوند، ولی باید ما بدانیم که بودن و حفاظت از درختان به چی می‌انجامد؟ چقدر مهم است؟ در این نوشته، مروری بر فواید و سودمندی‌های درختان داریم.
۱- نقش اقتصادی جنگل:
فرآورده‌های جنگلی اعم از چوب یا سایر محصولات فرعی دیگر چرخ هزاران واحد تولیدی اعم از کوچک و بزرگ را در سراسر جهان به گردش در می‌آورند، مثلاً نهال‌ها، منبع تأمین مواد اولیه برای صنعت و داروسازی مدرن هم می‌باشند. حداقل بیش از ۲۵ درصد مواد مورد نیاز داروسازی مستقیماً از نهال‌ها به دست می‌آید.
۲- تولید مواد دارویی و صنعتی (فرعی):
علاوه بر تولید علوفه از گیاهان موجود در عرصه جنگل‌ها و مراتع محصولات دیگری به دست می‌آید که برای مصارف دارویی و صنعتی (فرعی) خوراکی مورد استفاده قرار می‌گیرند. از جمله این محصولات نمونه‌های زیر را می‌توان نام برد: کنگر، ریواس، والک، موسیر، گلپر، خاکشیر، سماق، گز خوانسار، میوه زرشک، آویشن، سورنجان، ثعلب، دانه و پنجه ریشه ختمی، ریشه کاسنی، ریشه شیرین‌بویه، گل گاوزبان، هینگ، باریچه آنقوزه تلخ و شیرین، مازوج و انواع کتیرا.
۳- جلوگیری از رانش زمین:
رشد نهال‌ها در دامنه‌ها سبب افزایش پایداری خاک می‌گردد. ریشه نهال‌ها با فرو رفتن درخاک‌های حساس به لغزش مانند ستون‌هایی عمل کرده و با ایجاد شبکه متراکم ریشه‌ای از بهم پاشیدن قطعات لغزشی جلوگیری می‌کنند.
۴- جلوگیری از وقوع بهمن:
پوشش گیاهی از نوع بوته‌ای یا بالشتکی سطوح ناهمواری ایجاد کرده و خطر سقوط بهمن را کاهش می‌دهد. لذا در نقاطی که حتی برای ورزش اسکی استفاده می‌شود، بهتر است هم محل اسکی و هم ارتفاعات مشرف به آن را با گونه‌های چراگاهی نوع بوته‌ای و بالشتکی تقویت کرد.
۵- اهمیت نظامی:
جنگل از نظر نظامی و امنیتی اهمیت خاص خود را دارد.
۶- تولید امنیواسیدها:
پوشش جنگلی می‌تواند ترکیبات عضوی نایتروجن دار تولید شده به وسیله آلاینده‌ها را جذب کرده و به امنیواسیدهای مفید بدل کند.
۷- جذب پرتوها:
تاج نهال‌ها “UVB” کمتری را نسبت به نور مرئی منعکس می‌کنند، به علاوه بخش زیادی از آسمان را می‌پوشانند، که سهم بیشتری از کل تشعشعات “UVB” از آن طریق به زمین می‌رسد. در سایه، نهال‌ها تشعشعات “UVB” از ۵۵ درصد تا ۸۰ درصد و نور مرئی را از ۸۲ تا ۸۵ درصد کاهش می‌دهند.
۸- جذب گرد و غبار:
گیاهان در بهبود آب و هوای یک شهر و پالایش گرد و غبار نقش بسیار مؤثری دارند، به طوری که توده گرد و غباری که به وسیله باد حمل می‌شود، در اثر برخورد با نهال‌ها به دلیل تقلیل سرعت باد و کاهش نیروی حمل و جابه‌جایی ذرات توسط نهال‌ها رسوب داده می‌شود.
۹- تولید اکسیجن:
توازن اکسیجنی زمین که شرایط زیست را برای انسان مهیا کرده است از طریق تولید اکسیجن گیاهان و به ویژه نهال‌ها فراهم شده است. کاهش پوشش سبز زمین و جنگل‌ها نه تنها توازن اکسیجنی زمین را بر هم می‌زند بلکه موجب انباشته شدن کاربن‌دای‌اکساید شده و خطر تغییرات وسیع آب و هوایی را تشدید می‌کند.
۱۰- تولید فیتونسید:
بررسی‌های دانشمندان علم محیط زیست نشان می‌دهد که نهال‌ها ی مانند چهارمغز، کاج، نرّاد، بلوط، سروکوهی، اکالیپتوس، بید، افرا، زبان گنجشک و داغداغان از خود ماده‌ای به نام فیتونسید در فضا رها می‌سازند که برای بسیاری از باکتری‌ها و قارچ‌های تک سلولی و برخی از حشرات ریز اثر کشنده‌گی دارد. در عین حال تولید چنین موادی توسط نهال‌ها بر روی انسان اثر فرح بخشی دارد.
۱۱- تعدیل آب و هوا:
نهال‌ها با تعریق و تعرق خود نقش حساسی در کاهش دمای مایکرکلیما و افزایش رطوبت نسبی هوا ایفا می‌کنند. دمای یک هکتار فضای سبز در مرداد ماه تا ۵/۴ درجه کمتر از فضای مجاور خالی از درخت است و به همین نحو رطوبت نسبی درون یک فضای سبز تا ۱۱ درصد بیش از محیط خارج اندازه گیری شده است. با تعدیل دو پارامتر یاد شده، فضای سبز، مایکرکلیمایی به وجود می‌آورد که آسایش فیزیکی مناسبی برای زیست انسان در پی دارد.
۱۲- کاهش آلوده‌گی صدا:
کیفیت کاهش صدا در نهال‌ها و درختچه‌های مختلف برحسب اندازه برگ، تراکم شاخ و برگ، نوع و بلندی درخت تفاوت دارد. ارتعاش امواج صوتی به وسیله برگ‌ها و شاخه‌های نهال‌ها جذب می‌شود، و حتی نهال‌ها در پخش و در هم شکستن صداها نیز مؤثر اند. گیاهان همچنین باعث انکسار و انحراف صدا می‌شوند که این خاصیت به علت قابلیت انعطاف و نرمش و صاف بودن شاخ و برگ آن‌ها می‌باشد. با کاشت کمربندهای سبز بین منابع صدا و مناطق مسکونی می‌توان از انتشار صداهای آلوده جلوگیری کرد.
۱۳- کاهش آلوده‌گی‌های گازی شکل هوا:
گیاهان از طریق تبخیر به تلطیف و پالایش هوا از برخی آلاینده‌ها کمک می‌کنند. همچنین گیاهان با ایجاد رایحه می‌توانند مستقیماً خنثی کردن بخارات بد بوی هوا مساعدت کنند. برگ‌ها گرد و غبار و دیگر ذرات معلق را جذب و جابه‌جا و هوای تنفسی ما را پاک می‌کنند. نهال‌ها همچنین با اصلاح درجه حرارت هوا و ایجاد و یا تغییر جریان باد روی انتشارات آلاینده‌ها تاثیر می‌گذارند.
۱۴- تقلیل میزان سرب:
نهال‌ها نقش مؤثری در جذب سرب هوای آلوده شهرها دارند و می‌توانند مناطق مسکونی و کانون‌های تمرکز انسانی را در برابر آن حفظ کنند. نهال‌ها علاوه بر جذب سرب، نقش مؤثری در جذب دیگر آلوده‌گی‌ها از جمله اوزون ایفا می‌کنند.
۱۵- تشعشعات خورشید و نهال‌ها:
تاج نهال‌ها از جمله سطوحی است که دارای کمترین مقدار اشعه انعکاسی بود و بعد از محیط‌های آبی بیشترین مقدار اشعه تابشی را جذب می‌کند. تشعشعات خورشیدی چه به طور تابش مستقیم یا اشعه منعکس شده، به وسیله ایجاد حائل (نهال‌ها) و یا تقلیل میزان انعکاس قابل کنترل هستند. نهال‌ها به عنوان عوامل حائل به طور مؤثر می‌توانند در ایجاد فضای مطلوب زیستی به کار گرفته شوند و کنترل اشعه خورشیدی یکی از مهم‌ترین ویژه‌گی‌ها و کارکردهای نهال‌ها محسوب می‌شود.
۱۶- تقلیل درجه حرارت:
گیاهان به طور عام و حتی پوشش جمعی، درجه ی حرارت هوا را، از طریق پخش نور خورشید و جذب اشعه ی تابشی و همچنین فرآیند تعریق و تبخیر، می‌توانند کاهش دهند.
۱۷- تأثیر حفاظتی کمربندهای سبز (بادشکن‌های زنده)
کمربندی سبز بدون تردید در شهرها، در مناطق بادخیز، در مناطق صنعتی از نظر پالایش ذرات معلّق در هوا نقش بسیار مؤثری دارند و نسبت به سایر روش‌های تصفیه فنی ذرات معلق در هوا که توسط کارخانجات و یا به طور طبیعی در اثر گرد و غبار هوا و باد به وجود می‌آیند کاملاً برتری دارند. همچنین نهال‌ها موجب شکسته شدن و تقسیم شدن و یا تقلیل یافتن باد می‌شوند و از اثرات مخرّب آن می‌کاهند.
۱۸- تاج بری یا برگاب:
نهال‌ها با جذب برگاب می‌توانند حرکت و جریان آب را در سطح غیرقابل نفوذ شهر کند کرده و راه افتادن آب در سطح شهر را به تاخیر بیندازند. سوزنی برگان تا ۴۰ درصد و پهن برگ‌ها تا ۲۰ درصد توانایی دارند که آب باران را گرفته و دوباره از طریق تبخیر به فضا برگردانند.
۱۹- جلوگیری از سیلاب:
نهال‌ها با جذب برگاب از یک سو و هدایت آن به اندام‌های خود سبب کندی جریان‌های تند و سیلابی می‌شوند. سطح اندام‌های نهال‌ها از یک سو سرعت سیلاب‌ها را سه برابر کاهش می‌دهند و از هزینه‌های ساخت سیستم‌های هدایت جریان‌های سیلابی می‌کاهند.
۲۰- جذب فون:
فضای سبز طبیعت بی‌جان شهرها را به سوی سیستم‌های طبیعی سوق داده و سبب جذب فون ویژه‌ای می‌شود که فضای بی‌روح آن‌ها را قابل تحمل تر می‌کند.
۲۱- کنترل ترافیک:
آرایش فضای سبز در محورهای درون شهری عاملی موثر در کنترل ترافیک به شمار می‌رود.
۲۲- کنترل اقلیم شهر:
کنترل اقلیم با تعدیل اثرات خورشید، باد و باران تحقق می‌یابد. درجه حرارت هوا در مجاورت نهال‌ها به مراتب خنک‌تر از عرصه‌های بدون درخت است. هر چه درخت بزرگ‌تر باشد این تفاوت بیشتر است. جذب تشعشعات خورشیدی (امواج بلند) توسط نهال‌ها تفاوت درجه حرارت روز و شب را کاهش می‌دهد. هوا در زیر نهال‌ها در روز خنک‌تر و در شب گرم‌‌تر است.