چارچوب پالیسی اسکان مجدد (پروژه امید)

خلاصه اجرایی

پروژه امید در تلاش است تا حمایت ساختاری و مالی را برای بخش‏‌های پروسس زراعتی در سکتورهای باغداری و مالداری در افغانستان فراهم سازد.

طبق بخش دوم – حمایت راه حل‏‌های زراعتی - مکانی و دسترسی به منابع مالی این پروژه، پیشنهاد می‌‏شود طیفی از زیرساخت‏‌های فزیکی منجمله پارک‌‏های یکپارچه زراعتی - غذایی، مرکز جمع‏آوری محصولات دهاقین و مراکز تحول روستایی ایجاد شود.

در اصل، در این پروژه سعی بر آن خواهد شد تا زمین‏‌های مورد نیاز برای زیرساخت‏‌های فزیکی از طریق توافقنامه‌‏های داوطلبانه مهیأ شود (یعنی توافقنامه‏‌های خریدار مایل، فروشنده مایل). به هر حال، ممکن مواردی وجود داشته باشد که این پروژه مستلزم دریافت اجباری زمین می‌‏باشد. در چنین موارد، طبق قانون تملک زمین مصوب سال 2017 دولت افغانستان باید زمین را استملاک کند.

تمویل این این پروژه نیز توسط بانک جهانی صورت می‏گیرد، بنابراین هر نوع تملک اجباری زمین طبق التزامات محفاظتی  بانک جهانی خواهد بود که براساس پالیسی بانک/ پالیسی عملیاتی 4.12 - اسکان مجدد غیر داوطلبانه انجام خواهد یافت.

این چارچوب پالیسی اسکان مجدد اصول، قواعد و طرزالعمل‏هایی را که باید در مدیریت تمام اشکال تملک اجباری زمین، جبران خسارت و اسکان مجدد طبق قانون کشور و پالیسی‏های محافظتی بانک جهانی پیگیری شود، تعیین می‏کند. این عملکردها به عنوان یک سند پیشرو در جهت یک پلان کاری جامع اسکان مجدد محسوب می‏شود که باید براساس پروژه فرعی تهیه و ترتیب می‏شود.

یک از بخش‏های کلیدی چارچوب پالیسی اسکان مجدد، تعریف چارچوب واجد شرایط بودن و واجد مستحق بودن است، که معین می‏کند کدام افراد یا گروپ‏ها برای جبران خسارت یا کمک به اسکان مجدد واجد شرایط هستند. انواع افراد واجد شرایط و مستحق یا دارای حق جبران خسارت براساس نوعیت دارایی متفاوت است اما مشمول موارد ذیل می‏شود:

1. افراد واجد شرایط
   1. اشخاصی که دارای زمین با حقوق کامل تحت ملکیت رسمی یا سایر حقوق مشابه قانونی شناخته شده باشد. کرایهدار و دهاقین اجاره‏دار، چه راجستر شده باشد یا نباشد.
   2. اشخاصی که تحت قوانین عرفی یا حقوق قانونی مشابه به‌شکل کاملاً انحصاری و براساس حقوق انفرادی مالک زمینی باشد.
   3. اشخاصی که زمین را تحت شرایط اجاره برویت سند یا به‌شکل غیر مستند استفاده و یا تصرف نموده‏اند، به‌شمول دهاقین اجاره‏دار.
   4. اشخاصی که بدون تحفظات قانونی، به‌شمول بیجا شده‌گان داخلی، از زمین استفاده می‏کنند و بر آن تصرف دارند.
   5. اشخاصی که مالک هرگونه دارایی‏های غیرمنقول هستند، بشمول ساختمان، محصولات زراعتی، نباتات و یا سایر اشیأ مربوط به زمین.
   6. اشخاصی که کسب و کار، منبع عاید و معاش خود را  از دست می‏دهند.
2. مستحق بودن
   1. جبران خساره نقدی به ارزش جایگزینی یا تبدیلی اموال و ساختارهای رهایشی از دست رفته.
   2. جبران خساره نقدی به ارزش جایگزینی یا بدیل زمین‏های زراعتی از دست رفته با زمینی که عین ثمربخشی/ و یا از لحاظ مساحت اندازه را داشته باشد.
   3. جبران خساره نقدی به ارزش جایگزینی برای هر نوع از دست دادن سالانه محصولات زراعتی و درخت‏های مثمر در زمین متأثر شده.
   4. جبران خساره نقدی یا دادن ساختارهای کسب و کار جایگزین، علاوه بر تاوان نقدی عواید و معاشات از دست رفته.

چهارچوب واجد شرایط و مستحق بودن حقوق و مستحق بودن می‌نماید که این امر منوط به تصرف زمین، حقوق تملک و نیز استفاده کننده‌گان زمین می‌باشد. این امر شامل اشخاصی می‌باشد با (1) حقوق مالکیت رسمی، (2) استفاده کننده‌گان بالفعل یا متصرفین مثلاً (مستاجر)، (3) استفاده کننده‌گان بالفعل یا متصرفین با حقوق ذوالیدی (4) مستفید شونده‌گان ناشناخته مثلاً (متصرفین غیر قانونی).

در صورتی‌که جبران خسارت نقدی پیشنهاد شود، بر اساس اصول ارزش جایگزینی قیمت گذاری خواهد شد. به‌طورعموم، دارایی همجنس یا جایگزین به‌نفع اشخاص متضرر پیشنهاد می‌شود تا آنها بتوانند وضعیت معیشت و شرایط زندگی خود را به وضعیتی برابر و یا بهتر از قبل از اسکان مجدد عیار نمایند.

هم‌چنین چارچوب پالیسی اسکان مجدد، برای افراد آسیب پذیر از جمله خانواده‌های با سرپرست سالخورده، خانواده با سرپرست زن، به طور کلی زنان، خانواده‌ها با سرپرست طفل ، افراد فاقد حق زمین، افراد بیجا شده داخلی، افراد معلول و اقلیت‌های قومی، احکامی دیگری را در نظر گرفته است.

برعلاوه موارد فوق این پروژه از اعاده مجدد و بهبود معیشت زندگی مردم حمایت می‌نماید. این امر شامل حمایت از فراهم‌آوری دارایی‌های جاگزین و حمایت‌های از معیشت زندگی می‌شود که اشخاص متضرر را قادر می‌سازد تا کارهای زراعتی خویش یا منابع عایداتی خویش دوباره فعال سازند. اعاده یا احیای مجدد معیشت زندگی می‌تواند شامل موارد ذیل باشد:

1. فراهم نمودن زمین مسکونی، تجارتی یا زراعتی.
2. پاک نمودن زمین، آمادگی  و مواد لازم آغاز دوباره فعالیت زراعتی.
3. فراهم نمودن مواد زراعتی از قبیل (تخم بذری، و کود کیمیاوی) جهت تولید دوباره محصولات زراعتی.
4. تامین روابط ترجیعی با زنجیره‌های ارزش ایجاد شده توسط پروژه.
5. ساختارهای جاگزین مساوی، یا بهتر از ساختار از دست رفته.
6. احیای فعالیت‌های مبتنی با کسب‌و کار.
7. کارگماری در مرحله ساخت ساز.
8. حمایت از توسعه تشبثات کوچکتر، کوچک و متوسط.
9. حمایت از تشبثات کوچکتر، کوچک و متوسط با مالکیت زنان.

تطبیق چارچوب پالیسی اسکان مجدد صلاحیت دولت افغانستان خواهد بود. نهادهای تطبیق کننده شامل وزارت صنعت و تجارت – ریاست عمومی پارک های صنعتی برای 4 پارک مشترک محصولات زرعتی – غذایی، اداره انکشاف زون پایتخت برای 1 پارک مشترک محصولات زراعتی – غذایی و وزارت زراعت، آبیاری و مالداری برای همه مراکز جمع‌آوری محصولات دهاقین و مراکز تحول روستایی.

نهادهای فوق‌الذکر بعنوان ادارات استملاک و تطبیق کننده در همه موارد استملاک زمین و اسکان مجدد محسوب می‌شوند.

لازم تا نهادهای تطبیق کننده دست اندرکاران مربوط را به‌شکل کامل سهم‌ دهند و شامل پروسه سازند. این امر شامل تشکیل چندین کمیته طبق قوانین ملی، ونیز ارتباط مستقیم با مردم متضرر می‌شود. برعلاوه نهادهای تطبیق کننده ملکف اند که چارچوب پالیسی اسکان مجدد و پلان کار اسکان مجدد را با مردم شریک سازند.