بادام وطنی؛ از روش‌های پرورش تا معرفی ولایت‌های پرتولید
بادام افغانستان دارای کیفیت عالی است. این میوه‌ی خشک وطن، ناب و مرغوب در سطح دنیا به شمار می‌رود و یکی از عمده‌ترین محصولات زراعتی و میوه خشک کشور می‌باشد. بیش‌تر مناطق افغانستان، نظر به شرایط محیطی و اقلیم مناسبی که دارد، بستر بسیار خوب برای رشد بادام است، از همین سبب در ۳۴ ولایت، درخت بادام رشد می‌کند.
بادام از میوه‌های مهم صادراتی کشور است که نه تنها در داخل بلکه در بازارهای خارجی نیز از جایگاه خاص برخوردار است. این محصول زراعتی، افزون بر آن که درآمد خوب برای باغداران دارد، دولت نیز از آن عواید خوب به دست می‌آورَد.
بادام «Prunus amygdalus» به خانواده «Rosaceae» تعلق دارد و شکل بومی مناطق گرم و خشک غرب قاره آسیا است. درختان بادام ۴ تا ۱۰ متر ارتفاع می‌یابند و قُطر تنه آن‌ها حدود ۳۰ سانتی‌متر می‌شود. ساقه‌های جوان در ابتدا سبزرنگ هستند و اگر در معرض نور مستقیم نیز قرار بگیرند، مایه‌ای از رنگ ارغوانی نشان می‌دهند، اما در سال دوم قهوه‌ای – خاکستری می‌شوند. برگ‌ها ۷.۵ تا ۱۲.۵ سانتی‌متر طول دارند و گل‌های‌‌شان سفید الی صورتی کم‌رنگ است.
گل‌های بادام سه تا پنج سانتی‌متر قطر و پنج عدد گل‌برگ دارند و در بهار پیش از چاشت برگ‌ها شکوفا می‌شود. از زمان شکوفا شدن گل‌ها تا رسیدن میوه شش تا هشت ماه طول می‌کشد. درختان دو ساله‌ی بادام توانایی تولید میوه دارد و در شش ساله‌گی به اوج باردهی می‌رسد. میزان تولید در بین انواع مختلف درختان بادام و هم‌‌چنین شرایط نگهداری آن، میان یک تا دو تن در هر هکتار(میوه با پوست) متغیر است. درخت‌های بادام به طور اوسط ۲۰ تا ۲۵ سال عمر می‌کنند.
آبیاری
اگرچه درختان بادام خشکی را تا حد قابل قبولی تحمل می‌کنند و کشت این گیاه در برخی مناطق به شکل دیم انجام می‌شود، اما به منظور تولید میوه مناسب و با کیفیت آبیاری این درختان در مکان‌هایی که تابستان خشک و بدون باران مناسب دارند، ضروری است. با انجام این کار میزان محصول ۴-۳ برابر می‌شود. در جریان آبیاری نباید برگ‌های گیاه مرطوب و خیس شود زیرا این مسأله به شیوع بیماری‌های قارچی منجر می‌شود. از آن جایی که تحمل این گیاه نسبت به خشکی خاک خوب است، می‌توان در تابستان حداکثر هر سه هفته یک‌بار نسبت به آبیاری درختان بادام اقدام کرد. قابل یادآوری است به هر اندازه که تابستان گرم باشد فاصله‌ی آبیاری نیز باید کوتاه‌تر باشد. البته توجه داشته باشید که هر مقدار تابستان گرم، مثلا هفته‌ای یک مرتبه باشد کیفیت و کمیت میوه‌های بادام افزایش می‌یابد. کمبود آب به همراه گرمای هوا، می‌تواند موجب چسبیدن مغز بادام به قسمت چوبی بیرونی میوه شود و این مسأله بیرون آوردن مغز از میوه را مشکل می‌کند. به هر حال حتماً اجازه دهید که سطح خاک در بین دو آبیاری خشک شود. مرطوب بودن سطح خاک به صورت دوام‌دار موجب زرد شدن و ریزش برگ‌ها می‌شود و سپس به طور کامل درخت بادام از بین خواهد رفت.
نور
درخت بادام را باید به صورت کامل حد اقل شش تا هشت ساعت مستقیم در نور آفتاب کشت کرد. هم‌چنان آفتاب مستقیم در صبح‌هنگام، به عدم رشد و شیوع بیماری‌های قارچی در این گیاهان کمک می‌کند. عدم وجود نور کافی و سایه بودن مکان کشت موجب عدم رشد و شکل‌گیری میوه و یا ریزش گل‌ها و میوه‌های جوان می‌شود.
آفات و بیماری
در بین آفات، کنه‌تار عنکبوتی و کرم‌های پیچاننده برگ، که گاهی مشکلاتی را برای این گیاهان ایجاد می‌کنند را از بیماری‌های این گیاه می‌توان نام برد. (لکه برگ‌های قارچی و باکتریایی، قانقاریای باکتریایی، گال طوقه، پوسیده‌گی ریشه‌ی قارچی، آنتراکنوز، پوسیده‌گی میوه‌های سبز، بلایت برگی، پیچیده‌گی برگ، لکه‌ی سیاه و پژمرده‌گی و «رتیسلیوم» می‌باشد.
بادام از عمده‌ترین محصولات زراعتی و میوه خشک خوش‌طعم و خوش‌مزه افغانستان است و یکی از میوه‌های مهم صادراتی در سطح جهان به شمار می‌رود. افغانستان از لحاظ محیطی، اقلیمی و خاک مناسب برای رشد بادام بی‌نهایت مساعد است.
افغانستان بستر مناسب برای کشت و زرع بادام است. بزرگ‌ترین تولیدکننده‌گان بادام، ولایت‌های دایکندی، کندز، سمنگان، زابل، بلخ، ارزگان، غزنی و پروان هستند. ولایت دایکندی در کیفیت، کمیت و تولید جایگاه اول و سایر ولایت‌ها در جایگاه‌های بعدی قرار دارد.
بیش‌ترین بادام افغانستان به پاکستان، هند و کشور‌های اروپایی صادر می‌شود.
ولایت‌هایی که بادام بیش‌تر تولید می‌کنند
به اساس آمار که ریاست احصائیه وزارت زراعت، آبیاری و مالداری در سال ۱۳۹۸ ارایه می‌کند، در حدود ۲۱ هزار و ۹۶۷ هکتار باغ‌های بادام در سراسر افغانستان ساخته شده است. در همین سال میزان تولید این میوه به ۳۳ هزار و ۴۲۴ متریک تن رسید.
مسوولان در وزارت زراعت، آبیاری و مالداری از افزایش بادام در سطح کشور خبر می‌دهند و می‌گویند که تولیدات بادام نسبت به سال پار افزایش یافته است. از این طریق میلیون‌ها دالر درآمد به دست می‌آید.
دایکندی
دایکندی از جمله‌ی ولایات مرکزی است و تا نُه سال قبل یکی از ولسوالی‌های ولایت ارزگان بود. زراعت و مالداری بخش عمده‌ی اقتصاد مردم دایکندی را تشکیل می‌دهد. بیش از ۹۰ درصد مردم آن زراعت‌پیشه است.
غله‌جات عمده این ولایت، گندم، جو، جواری و میوه‌های آن بادام، سیب و زردآلو است. به خصوص بادام آن از شهرت بسزایی برخوردار است و هزاران باغدار از طریق آن مخارج زنده‌گی‌شان را تامین می‌کنند.
سید عبدالواحد فیروزی، رییس زراعت، آبیاری و مالداری از کیفیت و تولید بلند بادام در این ولایت خبر می‌دهد و می‌گوید: «امسال نسبت به سال پار میزان تولید بادام به حدود ۲۵ هزار تن می‌رسد و ساحه کشت آن در حدود ۱۵ هزار هکتار زمین می‌باشد. بادام دایکندی دارای کیفیت عالی و خوش‌مزه است. یکی از عمده‌ترین محصولات زراعتی این ولایت به شمار می‌رود.»
آقای فیروزی افزود، «بادام از عمده‌ترین محصولات زراعتی و میوه‌ی خشک دایکندی است و هزاران باغدار، از این طریق امرار معاش می‌کنند، در دایکندی انواع بادام (کفمل، کاغذی، ستاربایی و سنگک) وجود دارد. بهترین بادام، ستاربایی و کفمل بوده که پوست نازک دارد و با فشار دادن دست، جدا می‌شود. باید یاد آورد شد که بادام ستاربایی فی سیر(هفت کیلو) در بازارهای کابل به هفت هزار فروخته می‌شود.»
در همین حال شماری از باغداران ولایت دایکندی نیز از حاصلات و درآمدی که از بادام‌پروری دارند، ابراز خرسندی می‌کنند.
محمدرحیم اخلاقی یکی تن از باغداران ولایت دایکندی در مورد بادام می‌گوید: «در قدم اول از وزارت زراعت تشکری می‌کنم که در ترویج نژادهای جدید بادام به ما زیاد کمک کرده، خوش‌بختانه در چهار سال گذشته حاصلات بادام ما زیاد شده است و خواست ما از وزارت زراعت تامین هم‌آهنگی میان دهقانان و مسوولان این اداره است تا افراد مسلکی را در بخش‌های مختلف، به خصوص باغداری روان کند تا در کم‌ترین زمان، بیش‌ترین حاصلات را به دست بیاوریم.»
بلخ: حاصل بادام ولایت بلخ ۳۰ درصد افزایش یافته است
محمدسالم ساعی رییس زراعت و آبیاری ولایت بلخ از افزایش تولید بادام در سال روان خورشیدی در این ولایت خبر می‌دهند. می‌گوید، تولید بادام نسبت به سال گذشته در این ولایت۳۰ درصد افزایش یافته است.
او در ادامه می‌گوید که میزان تولید بادام امسال در ولایت بلخ به حدود ۱۲ هزار متریک تن رسیده و هشت هزار هکتار باغ‌های بادام در این ولایت ساخته شده است. او می‌گوید که بلخ، ۱۰۰ نوع بادام مختلف دارد. برخی آن ستاربایی، شکوربایی است که به دلیل کیفیت بلند در سطح منطقه و جهان جایگاه خاصی دارد از این طریق، سالانه میلیون‌ها دالر به کشور وارد می‌شود. که مشهورترین آن است ستاربایی، شکوربایی و قهاربایی است.
در همین حال شماری از باغداران ولایت بلخ نیز از افزایش حاصلات این میوه، در سال روان ابراز رضایت می‌کنند.
دوست محمد یک تن از باغداران ولسوالی بلخ ولایت بلخ می‌گوید: «من نُه جریب باغ بادام دارم، بادام بلخ بسیار کیفیت بلند و خوش‌مزه است، بازار بسیار خوب دارد، هر کیلو بادام ستاربایی را ۷۰۰ افغانی می‌فروشم. درآمد خوب دارد، انتظار ما از وزارت زراعت ساخت فابریکه‌های پروسس بادام در داخل کشور است.»
به همین ترتیب، ولایت‌های زابل و کندز در سال جاری باغ‌های بادام‌شان حاصل خوبی داده است.
صفت‌الله نبی‌زاده سرپرست ریاست زراعت زابل می‌گوید: «امسال در این ولایت، حدود هشت هزار و ۶۲۱ متریک تن بادام حاصل برداشت کردیم. در حدود سه هزار و ۲۰۰ هکتار باغ بادام زابل ساخته شده است، امسال از این درَک ۴۸۲ میلیون و ۷۷۶ هزار افغانی درآمد به دست آمده است.»
در کنار سایر محصولات زراعتی ولایت زابل، بادام یکی از عمده‌ترین محصول زراعتی این ولایت می‌باشد که مشهورترین آن «ننپریل» کاغذی است. باغداران زابلی از این طریق امرار معیشت می‌کنند و می‌گویند که درآمد خوب دارد.
بیش‌تر باشنده‌گان این ولایت مصروف زراعت و مالداری هستند که علاوه بر بادام، گندم، جو، جوار، ماش ومیوه‌های تازه چون خربزه، تربز، انار، انگور، انجیر، بادام و توت، محصولات زراعتی‌شان شکل می‌دهد.
در همین حال رییس زراعت، آبیاری و مالداری ولایت کندز از افزایش ۳.۳ درصدی تولید بادام در این ولایت خبر می‌دهد.
عبدالهادی قرلق رییس زراعت کندز می‌گوید: «امسال ولایت کندز شش هزار و ۷۳۴ متریک تن بادام حاصل برداشته، افزایش ۳.۳ درصدی را نشان می‌دهد. ولایت کندز در حدود شش هزار و۵۷۰ هکتار باغ‌های بادام تشکیل می‌دهد.»
آقای قرلق می‌گوید که کندز نظر به آب و هوای مناسبی که دارد، بستر خوب برای رشد درختان بادام است و بازار خوب نیز دارد.
در همین حال باغداران ولایت‌های کندز و زابل از تولید امسال بادام در این ولایت‌ها اظهار خوشی و خرسندی می‌کنند.
حاجی عبدالبشیر یک تن از باغداران ولسوالی علی‌آباد ولایت کندز می‌گوید که چندین جریب باغ بادام دارد و از این طریق درآمد خوب به دست می‌آورَد. فی کیلو بادام قهاربایی را او به ۷۵۰ افغانی در بازارهای کابل به فروش می‌رساند. انتظار حاجی عبدالبشیر و دیگر باغداران از وزارت زراعت، فراهم‌ساختن بازار برای محصولات‌شان است.
نور گل یک تن از باغداران ولایت زابل می‌گوید: «ولایت زابل بر علاوه میوه‌جات دیگر بادام نیز نتیجه خوب داده است، چندین سال است مصروف کشت و پرورش درختان بادام هستم، باغ‌های بادام مصرف و کار کم می‌خواهد و عواید زیاد دارد.»
