مروری بر وضعیت تولید عسل در کشور؛ شیرینی‌ای که درمان‌گر است
هفته‌نامه‌ی دهقان/ محمدتمیم‌صدیقی
زنبورداری در افغانستان سابقه دیرینه دارد و فرآورده آن عسل می‌باشد که به نام شهد و انگبین نیز یاد شده است و از آن به عنوان یک خوراکه شیرین غذایی و دارویی استفاده می‌شود.
زنبور عسل این حشره مفید به طور دسته‌جمعی زنده‌گی می‌کند و انواع زیاد دارد. نوع عسلی آن که در کندو یا صندوق نگهداری می‌گردد، متشکل از سه نوع زنبور بوده که به نام‌های ملکه، کارگر و زنبور نر است، هر کدام از این زنبورها وظایف جداگانه دارند.
تکثیر زنبور عسل و حاصل‌دهی آن در هر موسم سال نظر به شرایط اقلیمی فرق می‌کند.
به گفته متخصصان بخش زنبورداری وزارت زراعت، آبیاری و مالداری، در سال‌های سابق دولت برای بهبود بخشیدن فارم زنبورداری این پروژه، به تعداد چند صندوق زنبور عسل از خارج وارد کرد.
در ذیل به شماری از ولایت‌هایی که بیش‌ترین عسل کشور را تولید می‌کنند، می‌پردازیم.
تولید عسل در پکتیا
ریاست زراعت، آبیاری و مالداری ولایت پکتیا می‌گوید که در این ولایت، میزان تولید عسل امسال به ۹۰۰ تُن رسیده است. محمدکبیر اسلمی، آمر صحت حیوانی و مالداری ریاست زراعت پکتیا می‌گوید که در سطح ولایت پکتیا، حدود ۴۵۰ فارم زنبورداری وجود دارد و از این فارم‌ها امسال حدود ۹۰۰ تُن عسل به دست آمده است.
به گفته‌ی آقای اسلمی، در ۴۵۰ فارم زنبورداری ۹۵ تا ۱۰۰ هزار صندوق زنبور پرورش می‌یابند.
آقای اسلمی می‌گوید که در ولایت پکتیا عسل‌های گوناگون تولید می‌شود که مهم‌ترین و بیش‌ترین نوع‌های تولید آن «شونشوبی»، «لاچی»، «سپیرکی» و «سنجد» است. آموزش‌دهی و توزیع دوا به زنبورداران، کارهایی بوده است که ریاست زراعت پکتیا برای خدمت‌رسانی به زنبورداران ارایه کرده است. باید گفت که پکتیا، هوا و فضای مناسب برای زنبورداری دارد.
عسل ننگرهار
ننگرهار حدود ۵۰۰ تن عسل تولید کرده است.
ننگرهار، ولایتی است که هوای خوبی دارد و به همین دلیل صفت همیشه‌بهار را هم با خود دارد. با آب و هوای بهاری، این ولایت در زنبورداری و تولید عسل در میان ولایت‌های کشور پیش‌تاز است، چنان‌که در سال روان، حدود ۵۰۰ تُن عسل تولید کرده است.
مسوولان ریاست زراعت ولایت ننگرهار می‌گویند که در این ولایت، نزدیک به ۶۰۰ فارم بزرگ و کوچک وجود دارد که در آن‌ها حدود ۳۵ تا ۴۰ هزار خانواده‌ی زنبور عسل در آن‌ها پرورش می‌یابند. به گفته‌ی مسوولان ریاست زراعت ننگرهار، در زنبورداری‌های ولایت ننگرهار، ۲۲ تا ۳۰ نوع زنبور وجود دارد. این زنبورداری‌ها، برای دو هزار نفر زن و مرد، زمینه‌ی کار را نیز فراهم ساخته است.
در سال‌های پسین پرورش زنبور و تولید عسل در ولایت ننگرهار رواج بیش‌تر یافته است و کسانی که در بخش زنبورداری در این ولایت مشغول‌اند، می‌گویند که از نگاه اقتصادی، این کار برای‌شان خرج زنده‌گی‌شان را فراهم و نیازهای اولیه‌شان را رفع می‌کند.
در بازارهای محلی ننگرهار به طور میانگین ارزش یک کیلو عسل ۲۵۰ تا ۵۰۰ افغانی است. عسل ننگرهار در کنار کابل، در شماری دیگر از ولایت‌ها نیز فروخته می‌شود.
به منظور بازاریابی برای تولیدات عسل و ایجاد ارتباط میان دولت، مؤسسه‌ها، پرورش‌دهنده‌گان زنبور و تولیدکننده‌گان عسل، وزارت زراعت انجمن تولیدکننده‌گان عسل را در این ولایت ساخته است. این انجمن در کنار حل مشکلات تولیدکننده‌گان عسل و پرورش‌دهنده‌گان زنبور عسل، روی رشد صنعت تولید عسل و افزایش تولیدات، نیز کار و همکاری می‌کند.
به گفته‌ی مسوولان انجمن تولیدکننده‌گان عسل ولایت ننگرهار، عسل این ولایت در ولایت‌های مختلف کشور فروخته می‌شود که همین اکنون در ولایت‌های هلمند، بلخ، کابل و هرات، این انجمن نماینده‌گی‌های فعال دارد و در کنار آن به دیگر ولایت‌ها نیز به صورت عمومی فروخته می‌شود. انجمن تولیدکننده‌گان عسل ولایت ننگرهار، در این ولایت پنج جای کار برای تولید عسل را نیز ساخته است.
ننگرهار، محیط و هوای مناسب برای تولید عسل و نگهداری زنبور عسل دارد و این دلیلی شده است که روز به روز، صنعت تولید عسل در این ولایت رشد کند.
نقاط کوهستانی، دارای هوای پاک، پوشیده با گیاهان طبیعی و گل‌ها، مکان‌های مناسب برای تولید عسل شمرده می‌شود و تولید عسل در مناطق دارای ویژه‌گی‌های یادشده، خوش‌کیفیت‌ترین و بهترین عسل است
سید حسن، یک تن از زنبورداران ولایت ننگرهار است. او می‌گوید: «شکر الحمدالله امسال تولید عسل خوب است و بازار داخلی خوب هم دارد، هر کیلو عسل را نسبت به کیفیت و نوع گل آن از ۵۰۰ الی یک هزار و ۲۰۰ افغانی می‌فروشیم.»
نجيب‌الله یک تن از زنبورداران ولسوالی کامه است. او می‌گوید که عسل کوهی نسبت به عسل که به گونه مصنوعی به دست می‌آید در قیمت و کیفیت فرق دارد و عسل کوهی طبعی خوش‌مزه با کیفیت است.
هم‌چنان از هرات خبر می‌رسد که این ولایت، ۲۰۰ تن عسل تولید کرده است.
ریاست زراعت ولایت هرات امسال ۲۰۰ تن عسل تولید کرده است.
بشیراحمد آمر امور زراعتی ولایت هرات می‌گوید که در سراسر ولایت هرات ۵۹۳ فارم زنبورداری وجود دارد. از این فارم‌ها ۲۰۰ متریک تن عسل امسال به دست آمده است.
او افزود که همه ساله فارم‌های زنبورداری، تعداد کندو و مقدار عسل در این ولایت رو به افزایش است.
بیش‌ترین عسل در ولسوالی‌های انجیل، مرکز شهر، گذره، کرخ، رباط‌سنگی، غوریان، ادرسکن، پشتون‌زرغون، اوبه، چشت شریف، شیندند و گلران ولایت هرات تولید می‌شود.
در ولایت هرات عسل به دو نوع به دست می‌آید عسل کوهی که از نباتات که در کوه می‌روید تغذیه و عسل به دست می‌آید دارای کیفیت و قیمت بالا می‌باشد.
زنبورها از گل‌های شبدر، گل آفتاب پرست، گل کاسنی،گل اسفنج و گل اکاسی زنبورها تغذیه می‌کنند و عسل تولید می‌شود.
هر کیلو عسل در بازارهای هرات ۷۰۰ تا یک هزار افغانی به فروش می‌رسد.
محمدنبی یک تن از فارم داران زنبور عسل ولسوالی انجیل ولایت هرات است. او می‌گوید که همه ساله در این ولسوالی عسل زیادی تولید می‌شود. به قول او، عسل این ولسوالی بسیار با کیفیت است و بازار داخلی نیز دارد، اما هر کیلو عسل کوهی، نظر به گل آن تا یک هزار و ۲۰۰ تا یک هزار و ۸۰۰ افغانی خرید و فروش می‌شود.
نعمت‌الله یک تن از زنبورداران ولسوالی شیندند ولایت هرات است. او می‌گوید زنبورداران این ولسوالی کوشش می‌کنند که عسل را به گونه ارگانیک و بدون دست‌برد تولید و به بازار عرضه کنند، اما نبود گل‌ها در چهار فصل زنبورداران را به مشکل مواجه کرده است.
بدخشان
امسال در بدخشان ۴۸ تن عسل تولید شده است
ریاست زراعت ولایت بدخشان از تولید ۴۸ تن عسل در این ولایت خبر می‌دهد.
سید معین‌الدین عینی، رییس زراعت ولایت بدخشان می‌گوید که در سطح ولایت بدخشان در حدود ۵۹۳ فارم زنبور پروری فعالیت می‌کنند که ۱۶ هزار ۱۶۰ کندو در این ولایت وجود دارد.
او افزود که سال گذشته چهار یا پنج مرتبه در یک سال عسل جمع‌آوری می‌شد اما شوربختانه امسال نسبت به سردی هوای زنبورداران تنها یک بار توانستد عسل جمع‌آوری کنند.
عسل بدخشان از نام نیک و کیفیت بالا برخوردار است و نسبت به سایر ولایت‌ها کیفیت و مزه‌ی خوش دارد.
جلیل یک تن از زنبورداران ولسوالی بهارک ولایت بدخشان است. او می‌گوید که هر سال عسل زیاد به دست می‌آورد، اما امسال زیاد هوا بی‌موقع سرد شد و آن‌ها نتوانستند عسل تولید بیش‌تر به دست بیاورند. او می‌گوید: «عسل با کیفیت داریم. بازار داخلی خوب دارد.»
محب یک تن از فارم‌داران ولسوالی اشکاشم ولایت بدخشان است. او می‌گوید که عسل کوهی خوب تولید داریم و همه‌ساله قیمت عسل بالا است، هر کیلو عسل خالص بدخشانی به بهای یک هزار و ۲۰۰ افغانی در بازارهای داخلی فروخته می‌شود.عسل تولیدی ولایت‌های بدخشان، ننگرهار، تخار، بلخ، هلمند، پنجشیر، پروان، کاپیسا، غزنی و هرات، از همه خوش‌نام‌تر است.
زنبور عسل با زنبورهای دیگر فرق دارد
زنبور عسل با زنبورهای دیگر فرق دارند و در عین حال بسیار شبیه آن‌ها هستند، به همین دلیل است که این دو گروه اغلب با هم اشتباه گرفته می‌شوند. اگر شما از آن حشره‌ای که دور و بر برگر و چپس شما می‌پرَد، می‌ترسید، تقصیر را گردن زنبور عسل نیندازید. آن‌ها نوع دیگری از زنبورها هستند چون مهم‌ترین ویژه‌گی شاخص زنبورهای عسل، نظم در خوراک و رژیم غذایی است. انواع زنبورهای دیگر شکارچی و مردار‌خوار هستند اما زنبورهای عسل گیاه‌خوار اند و خود و بچه‌های‌شان فقط از شیره و گرده موجود در گل‌ها تغذیه می‌کنند.بیش‌تر زنبورهای عسل، عسل تولید نمی‌کنند.
همه می‌دانند که زنبورهای عسل در کندو زنده‌گی می‌کنند، با هزاران زنبور کارگر که مدام مشغول بدل‌ساختن شهد گل‌ها به شیره شیرین معروف‌شان هستند اما بیش‌تر گونه‌های زنبور از میان بیش از ۲۰ هزار گونه در جهان موجوداتی تک‌زی هستند که لانه‌های ساده خودشان را با مخلوط چسب‌ناک شیرینی که از شهد و گرده گل‌ها به عمل می‌آوردند و به آن «نان زنبور عسل» می‌گویند، می‌سازند.
از فاصله خیلی نزدیک به سر زنبور عسل نگاه کنید و سه بر‌آمده‌گی درخشان مثل تیله‌های شیشه‌ای در میان دو چشم آن‌ها قرار گرفته است. درست است که این چشم‌ها کارشان دیدن تصویر اشیا نیست، اما این «نقطه‌های چشم‌مانند» می‌توانند شدت نور و شکل و فرم و پراکنده‌گی آن را دنبال کنند و این به ردیابی زنبورهای عسل به خصوص در هنگام تاریکی هوا کمک می‌کند.
