معرفی
مقدمه:
زعفران با نام عمومی Saffron و نام علمی Crocus Sativasاز خانواده زنبق جز گران‌بهاترین گیاهان زراعی موجود در کره زمین محسوب می‌شود. عمل رویش در منطقه آب و هوایی مدیترانه‌ای و غرب آسیا بین عرض ۳۰ تا ۵۰ درجه شمالی و طول ۱۰ تا ۸۰ درجه شرقی در مناطق بسیار کم باران افغانستان و ایران توران که دارای زمستان سرد و تابستان گرم است گسترش دارد.
تاریخچه زعفران:
در باره منشاء زعفران با نام علمی Crocus Sativesنظریه‌های مختلفی وجود دارد:
برخی از آنها ریشه افسانه‌ای دارد.
رویشگاه اولیه زعفران افغانستان و ایران زمین بوده است .
برخی می‌گویند زعفران ظاهراً بومییونان و مناطق مدیترانه‌ای است
برخی منشاء دایمی آن را گم شده می‌دانند.
در زمان حضرت سلیمان در فلسطین کشت شده، در زمان حضرت مسیح از بیت‌المقدس به انگلیس برده شد.
علی‌رغم سابقه تاریخی زعفران در وطن عزیز ما، کاشت زعفران توسط دهقانان از سال ۱۹۹۱، زمانی‌که مهاجرین افعانی از ایران مراجعت نمودند، در ولسوالی غوریان آغاز گردید اما حمایت از ترویج زعفران و تشویق دهقانان به کاشت این نبات، به‌شکل رسمی و به‌صورت آزمایشی از سال ۱۹۹۸ شروع شد.
قدامت تاریخی موجودیت زعفران طبق شواهد مکشوفه در وطن عزیز ما به حدود ۲۰۰۰سال می‌رسد، هر چند که عده‌ای معتقدند افغانستان از جمله مناطق جهان محسوب می‌گردد که زعفران از آن منشا گرفته است.
ارزش اقتصادی صنعت زعفران در افغانستان و جهان
حدود بیشتر از ۳۰۰ متریک تُن تار و پودر خشک‌شده زعفران هر ساله به‌دست می‌آيد که حدود ۱۰۶۰۰متریک تن آن را افغانستان تولید می‌کند. در حالی‌که افغانستان از نظر اقلیم و خاک ظرفیت تولید بیشتر از ۱۰۰ تن را دارد.
ارزش مجموعی تولید آن در اقتصاد جهان هشت میلیارد دالر برآورد می‌شود (بی بی سی اکتوبر ۲۰۱۷ - ۱۲ میزان ۱۳۹۶) که سهم افغانستان در حال حاضر به‌طور اوسط حدود ۱۲ میلیون دالر می‌باشد و حدود ۳۰۰ میلیون دالر قابل افزایش است.
مصرف تولید یک کیلو زعفران در ایران ۸۰۰ دالر و در افغانستان حدود ۵۰۰ دالر می‌باشد که با استفاده از پرکتس‌های جدید، کاهش مصرف آن تا ۴۰۰-۳۳۰ دالر در کیلو امکان دارد.
زعفران از جمله اشتغال‌زا ترین نباتات زراعتی بوده که درهرهکتار زعفران به طور متوسط در سال تعداد ۲۷۰ نفر در امور کاشت، داشت و برداشت مشغول می‌شوند.
ازآن جایی که موارد استفاده از زعفران در سطح جهانی به صورت روزافزون در حال گسترش می‌باشد، اقتصاددانان پیش‌بینی می‌کنند که بازار جهانی این محصول نیز در حال گسترش چشم‌گیر خواهد بود و زعفران به زودی به یک محصول استراتژیک صنعتی در مارکیت جهانی مبدل خواهد شد.
مقایسه قیمت زعفران نیز طی ۱۶ سال اخیر نشان می‌دهد که قیمت این محصول سیر صعودی دارد. قیمت زعفران در سال ۲۰۰۰با سطح زیر کشت معادل حدود ۶۰ هزار هکتار و تولید حدود ۱۹۰ تن هرکیلو گرام حدود ۲۰۰دالر بود، در حالی‌که در سال ۲۰۱۷ با افزایش سطح زیر کشت به حدود ۱۲۰ هزار هکتار (کوچکی، ایسنا، ۲۰۱۷) و تولید حدود ۳۷۷ تن ارزش آن فی‌کیلو به ۱۶۰۰ تا ۱۸۰۰ دالر افزایش یافته است (سایت اسپوتنیک افغانستان ۷ اکتوبر ۲۰۱۷)
اهمیت زعفران برای افغانستان
1. عدم ضرورت زعفران به آب و آبیاری در فصل تابستان، آسانی حمل و نقل به دلیل کم حجم بودن
2. امکان انجام ۸۰ فیصد از کارهای برداشت و پروسس توسط زنان و دیگر اعضای فامیل
3. ایجاد زمینه کار برای مردم قریه‌جات در فصل بی‌کاری (عقرب و قوس)
4. مقاومت در مقابل امراض و حشرات و افزایش تقاضای بازار جهانی از دیگر مزایای زعفران شمرده می‌شود.
5. برخلاف سایر نباتات همه ساله ضرورت به غوزه و آماده ساختن زمین و کشت ندارد.(غوزه زعفران تا چند سال در زمین باقی می‌ماند)
6. افغانستان جزی مناطق خشک جهان قرار دارد
7. باخشک‌سالی‌های مکرر مواجه است
8. کمبود آب در فصل تابستان
9. کارگر فراوان و ارزان
هر مترمکعب آب یک گرام زعفران تولید می‌کند که قیمت آن حدود ۲ دالر است. همزمان حدود ۱۰ کیلوگرام غوزه زعفران نیز تولید می‌شود که اگر متوسط قیمت هر کیلو را ۴ دالر در نظر بگیریم، جمعاً به ۶ دالر می‌رسد و با همین مقدار آب یک کیلوگرام گندم، ۶ کیلوگرام کچالو و ۶.۵ کیلوگرام لبلبو تولید می‌شود(کوچکی- ایسنا –سپتامبر ۲۰۱۷) که قیمت آن به مراتب کمتر از یک گرام زعفران و ۱۰ کیلوگرام غوزه زعفران است.
هم‌چنین طبق مطالعات انجام شده در سال ۲۰۰۶، در مورد مقایسه درآمد زعفران با دیگر محصولات زراعتی، نتیجه‌گیری شد که در آمد زعفران از همه نباتات بیشتر می‌باشد. به‌طور مثال در آمد خالص یک جریب تریاک در سال ۲۰۰۶ حدود ۸۰۰ دالر بود در حالی‌که یک جریب زعفران حدود ۱۰۰۰ دالر درآمد خالص داشت و درآمد خالص یک جریب گندم در سال ۲۰۰۴ حدود ۶۰دالر و درآمد زعفران حدود ۵۶۰ دالر بود .
• در سطح جهانی مجموع ارزش اقتصادی زعفران تقریباً ۸ میلیارد دالر است. در سال‌های اخیر بازار زعفران به طور اوسط رشد ۳۰ درصدی در سال داشته است.
• مجموعه ساحه تحت کشت زعفران در افغانستان به ۵۲۰۰ هکتار می‌رسد که رشد ۳۶ در صدی را سالیانه نشان می‌دهد.
• در حال حاضر افغانستان تقریباٌ ۲ % زعفران جهان را تولید می‌کند، مگر با سرمایه‌گذاری این مقدار می‌تواند تا ۵۰ % زعفران تولید شده در جهان را تشکیل دهد.
• قیمت زعفران در فی کیلوگرام طی ۱۶سال اخیر سیر صعودی داشته به طوری‌که از ۲۰۰ دالر به ۱۲۰۰ دالر افزایش یافته است.
زعفران و اشتغال‌زایی
زعفران اشتغال‌زا ترین محصول زراعتی است. اوسط کار لازم در سال برای مراحل سه‌گانه تولید ۲۷۰ روز برآورد می‌شود.
کشورهای تولید کننده زعفران
• بنابر گزارش‌ها در حدود ۳۰ کشور جهان به کشت زعفران روی آورده‌اند (شریعتی مقدم، ایسنا ۲۰ اسد ۱۳۹۵) که در سال گذشته میلادی، ایران با تولید ۳۳۶ تن زعفران در رتبه اول، هند با تولید ۲۲ تن در رتبه دوم، افغانستان با تولید بیشتر از 10 تن در سال جاری رتبه سوم یونان با تولید ۷.۲ تن در رتبه چهارم،، مراکش با تولید ۲.۶ تن در رتبه پنجم، اسپانیا با تولید ۲.۳ تن در رتبه ششم و ایتالیا و چین با تولید یک تن زعفران در رتبه‌های بعدی قرار داشتند. (بی بی سی سی اکتوبر ۲۰۱۷ - ۱۲ میزان ۱۳۹۶)
وضعیت فعلی زعفران در افغانستان
در حال حاضر موجودیت دو لابراتوار کنترول کیفیت زعفران، توزیع بیش از صده‌ها دستگاه خشک‌کن زعفران، فعالیت بیشتر از ۴۳ شرکت خصوصی داخلی در بخش تولید، پروسس و بازاریابی زعفران، تاسیس بیشتر از ۲۴ انجمن زعفران‌کاران مردان و زنان، علاقمندی شرکت‌های بین‌المللی، در امریکا و اروپا برای خرید زعفران افعانی و حمایت جامعه بین‌المللی از جمله فرصت‌های طلایی می‌باشد که در صورت استفاده از آنها دورنمای امیدوارکننده برای انکشاف زعفران در افعانستان به تصویر می‌کشد.
به بهانه‌ی سه ساله‌گی طرح ملی پنج ساله‌ی انکشاف زعفران
دست اوردهای پروژه توسعه کشت زعفران طی سال 1397