جفت‌گیری و تکثیر زنبور عسل
داکتر عبدالنبی احمدی، متخصص حشرات مفیده ریاست زراعت کابل
در مورد جفت‌گیری زنبور ملکه، نظریه‌ها و عقاید، به تدریج از زمان‌های قدیم به این سو تغییر کرده است و این نظریه‌ها به قرار ذیل می‌باشد.
۱- زنبور عسل اگر چه دارای جنس نر و ماده است و جفت‌گیری می‌کنند. ولی جفت‌گیری آن‌ها فرق میکند، زنبور ملکه دارای هورمونی است که زنبورهای ماده دیگر را عقیم می‌سازد، و تنها خود ملکه با جفت‌گیری با زنبور نر و ذخیره اسپرم در کیسه اسپرم خود در یک کندوی چندین‌هزاری زنبور عسل فعال باقی مانده و همیشه تولید تخم میکند. زنبورهای کارگر ماده، زمانی فعال می‌شوند که زنبور ملکه پیر، ضعیف و مریض شود و یا بمیرد، در این صورت هورمون مانع شونده از ملکه ترشح نمی‌شود و یا اگر ملکه بمیرد هورمون عقامت کارگران از بین می‌رود. در این صورت تخمدان‌های کارگران فعال می‌شود تخم‌گذاری را در سلول‌های کندو آغاز می‌کنند که فرق آن با تخم‌های ملکه این است که تخم‌های ملکه در هر سلول یک عدد بوده، ولی کارگران به صورت ناشیانه ۲-۳-۴-۵ و حتا شش تخم را در سلول‌ها می‌گذارند و از طرف دیگر چون قد کارگران کوتاه بوده تخم را در کنار و یا پهلوی سلول می‌گذارند. ولی ملکه در حالات عاجل مثلاً وقتی که همه سلول‌ها از تخم، شهد و عسل پر شده باشد مجبوراً چند تخم را در یک سلول می‌گذارد.
۲- عقاید بعدی این بود که زنبور ملکه به تنهایی دارای نطفه نر و ماده بوده که در اثر یک‌جا شدن آن‌ها تخم ایجاد می‌شود و در کندو روی قاب‌ها در سلول‌ها تخم‌گذاری می‌نماید.
۳- نظریه دوم این بود که زنبور ملکه با یکی از زنبورهای نر به طور ذیل جفت‌گیری میکند: زنبور ملکه بعد از ۴-۵ روز پس از تولد به ارتفاع ۲۰ فتی به فاصله هشت کیلومتری چهار اطراف کندو را شناسایی میکند و بعد از آن از خود هورمون فورمون را ترشح میکند که باعث خوش‌بویی آن می‌شود و از طرف دیگر آواز مخصوص می‌خواند که به اثر خوش‌بویی و آواز خوش خود، زنبور ملکه زنبورهای نر را جلب میکند و از کندو خارج می‌شود و به طرف آسمان لایتناهی صعود میکند. آن قدر بالا می‌رود که زنبورهای نر ضعیف یکی بعد از دیگری به زمین می‌افتند و تنها چند تا از زنبورهای قوی نر باقی می‌ماند که با یکی از آن‌ها جفت‌گیری کرده و ضمناً زنبور نر موادی را که ژله مانند است از خود ترشح میکند که باعث می‌شود تا اسپرم ضایع نشود و از واژن ملکه نریزد. بعد از این مرحله، آله‌ی تناسلی زنبور نر با قسمتی از عضلات شکمی در واژن ملکه بند مانده و زنبور نر به زمین افتاده می‌میرد، و این جفت‌گیری در هوای عاری از گرد و غبار، آرام، بدون سر و صدا و بدون کدام مزاحمت از قبیل پرنده‌ها و حشرات صورت می‌گیرد. اگر هوا نا مساعد شود. زنبور ملکه از جفت‌گیری صرف نظر میکند و آن را در یک هوای مساعد انجام می‌دهد و بعداً ملکه در حالی که آله‌ی تناسلی نر در واژنش قرار دارد، به کندو بر می‌گردد و زنبورهای کارگر آله‌ی تناسلی نر را از واژن ملکه پاک می‌کنند و ملکه بعد از ۲-۳ روز، شروع به تخم‌گذاری میکند.
۴- نظریه سوم این است، که زنبور ملکه بعد از تولد ۴-۵ روز پسان‌تر و بعد از شناسایی اطراف کندو به فاصله هشت کیلومتر، خواندن آواز مخصوص و ترشح مواد خوشبوکننده با هشت زنبور نر و حتا گفته می‌شود تا ۲۵- ۳۵ زنبور نر جفت‌گیری میکند، هدف ملکه این است که کیسه اسپرم خود را پر کند و ۵/۵ میلون اسپرم یا نطفه‌ی نر را در کیسه اسپرمش قرار دهد و بهترین ملکه آن است که کیسه اسپرم آن مملو از اسپرم زنبورهای نر باشد که روزانه ۱۵۰۰ -۲۵۰۰ تخم بگذارد، در یک سال ۲۵۰۰۰۰ تخم و در طول عمر خود در حدود یک میلیون تخم بگذارد.
اکثر وقت‌ها ۶۳ درصد برای بار دوم و برای بار سوم شش درصد جفت‌گیری میکند تا کیسه اسپرم زنبور ملکه پر گردد و ملکه جوان و خوب تا زمانی که کیسه اسپرم آن پر نگردد از جفت‌گیری دست بر نمی‌دارد و بعد از دو الی سه روز، ملکه بارور شده، شروع به تخم‌گذاری میکند. البته این تخم‌گذاری زیاد در فصل بهار و اوایل تابستان صورت می‌گیرد و با کم شدن گل، گیاه و تغذیه، تولید تخم ملکه پایین می‌آید و تا زمانی که کارگران شهد و گرده را به مقدار زیاد وارد کندو بکنند، تخم‌ریزی به حد اعلی وجود دارد به هر اندازه‌ای‌که شهد و گرده در طبیعت کم شود، تخم‌ریزی ملکه هم کم می‌شود، و از طرف دیگر اگر تعداد کارگران زیاد باشد، که شهد و گرده زیاد را وارد کندو کنند، باز هم فعالیت ملکه و تخم‌ریزی آن زیاد می‌باشد.