بیماری‌های مشترک میان انسان و حیوان

اهمیت امراض زونوز:

امراض زونوز بخش مهمی از برنامه‌های سازمان صحی جهان را تشکیل می‌دهند. بیش از ۲۵۰ بیماری زونوز وجود دارد که انسان‌ها به طور مستقیم یا غیرمستقیم آن را از حیوانات مختلف می‌گیرد. امروز چهار حصه از پنج قسمت تمام عفونت‌های زونوز است که باعث مرگ‌ومیر و عوارض قابل توجهی در همه گروه‌های سنی و هر دو جنس می‌شود. در سیستم صحی و تداوی اولیه، تداوی و کنترل امراض زونوز دارای اولویت بوده است. چندین بیماری زونوز در حال ظهور وجود دارند که باعث تهدید صحت انسان بوده و به اثر تغییرات سریع محیط زیست، فرصتی را برای بروز برخی از عفونت‌های زونوز ایجاد کرده و مشکلات را در صحت انسان به وجود می‌آورَد که ریشه‌کن کردن کامل برخی از امراض زونوز به دلیل اپیدمیولوژی پیچیده و مشکل است. به این ترتیب، تشخیص به وقت «وکیمو تراپی»، حفظ‌الصحه شخصی، حفظ‌الصحه محیطی، پرورش بهتر مالداری، غذای صحی، معافیت، تعلیمات صحی و هم‌آهنگی نزدیک بین بخش‌های صحت عامه، صحت حیوانی و محیط زیست مهم است که در کاهش شیوع و بروز امراض زونوز کمک کند. تأکید می‌شود که داکتر صحت حیوانی، صحت انسانی و نماینده محیط زیست باید به طور دایم در پروسه‌های سازمان صحی جهان، سازمان جهانی صحت حیوانات و سازمان خوراکه و زراعت ملل متحد شرکت داشته باشند و با هم همکاری کنند.

اهمیت اقتصادی کنترل امراض زونوز: حیوانات مفاد زیاد اقتصادی برای انسان‌ها رسانیده و می‌رساند این فواید را می‌توان در دو بخش از زنده‌گی انسان‌ها چه در خانه (استفاده از شیر، پشم، تخم و غیره) و یا بیرون از خانه (جنگی، ورزشی، فروش گوشت و دیگر محصولات) تقسیم کرد. متخصصان تخمین کرده‌اند که از ۱۰ بیماری ساری بیش‌تر از شش تای آن مریضی ساری می‌باشد که از حیوانات به انسان‌ها منتقل شده و سبب بیماری می‌گردد. بر علاوه بر آن از چهار بیماری ساری نوظهور سه تای آن که در انسان‌ها به وجود می‌آید گفته شده که از حیوانات سرایت نموده و سبب بیماری می‌شود. بالاخره گفته می‌توان که در حدود ۶۰ درصد بیماری ساری انسانی منشای حیوانی و هم‌چنان ۷۵ درصد بیماری‌های ساری نوظهور منشای حیوانی دارد.

امراض زونوز اضرار زیاد چه از نگاه اجتماعی و اقتصادی به جامعه وارد کرده و اگر در قسمت کنترل و جلوگیری از آن اقدامات جدی صورت نگیرد در آینده خطرات زیاد را متوجه انسان‌ها می‌کنند.

اولویت امراض زونوز از نظر استراتژی در افغانستان:

تعداد زیاد امراض ساری که مستقیم و یا غیر مستقیم از انواع مختلف حیوانات به انسان سرایت می‌کند، نظر به تحقیقات و اظهارات دانشمندان، بیش‌تر از ۲۰۰ نوع است. عوامل بیماری‌های زونوز یا مایکروارگانیسم‌ها (باکتریا، ویروس‌ها، فنجی‌ها، پروتوزوا‌ها پرازیت‌ها و غیره) هستند. هر روز بیماری‌های زونوز رو به فزونی است. افزایش تهدید امراض زونوز، که به شکل دوام‌دار در انسان دیده می‌شود، دلایل و علت‌های زیادی دارد که در هر کشور متفاوت است. مانند فراوانی جمعیت، جنگ‌ها، گشت‌وگذار حیوانات در شهر‌ها، نبود مسلخ‌ها برای تولید گوشت صحی، مراقبت نشدن لاش‌های گوشت در کشتارگاه‌ها و دکان‌های قصابی، بررسی نشدن حفظ‌الصحه محیطی، مهاجرت مردم به مکان‌های پر ازدحام که در آن‌جاها وضعیت بهداشت و مراقبت‌های صحی درست وجود ندارد و هم‌چنان تماس زیاد انسان با حیوان و دیگر جانوران و پرازیت‌های آن‌ها می‌تواند در انتقال و مصاب شدن کمک کند. مکان‌هایی که در آن نخست حیوانات بود و باش می‌کردند و حالا بدون در نظر داشت شرایط صحی توسط انسان‌ها تصرف شده و عوامل بیماری‌زا که از حیوانات در ساحه باقی مانده، به انسان‌ها سرایت می‌نماید. هم‌چنان حیواناتی که در بین کشور‌ها به قسم غیر قانونی از سرحدات عبور داده می‌شود، بدون نظارت و معاینه به مارکیت برده می‌شود، که یک خطر بزرگ انتقال عامل بیماری از یک کشور به کشور دیگر بوده و هست.

بیماری‌های زنوز و قابل انتقال هنوز هم یک تهدید مهم برای صحت عمومی است، اما بسیاری از آن‌ها مورد غفلت قرار گرفته‌اند و به عبارت دیگر به وسیله سیستم صحی برخی کشور‌ها در سطوح ملی و بین‌المللی در اولویت قرار گرفته‌اند و بنا بر وجود این‌که این بیماری‌ها قابل پیش‌گیری اند، سالانه صدها هزار انسان را در تمام جهان به خصوص در کشور‌های در حال توسعه، تحت تاثیر قرار می‌دهند.

شکار: اشخاصی که شکارچی‌اند و حیوانات وحشی را شکار می‌کنند، خود فرصت خوبی است برای این‌که شکار حیوانات بیمار وحشی و آوردن آن به شهر و بالاخره پخت‌وپز آن، خطرات زیادی دارد و مردم را قصداً با بیماری مواجه می‌سازد.

بیماریهای زنوز معمول :

Coronaviruses (کرونا ویروس‌ها): خانواده بزرگ ویروس‌هایی‌اند که هم حیوانات پستان‌دار و هم پرنده‌ها را مصاب می‌سازد. این نوع ویروس‌ها مسوول چندین شیوع بیماری‌ها در سرتاسر جهان شده‌اند، که می‌توان از سندرم حاد سیستم تنفسی (Sever Acute Respiratory Syndrome) در سال‌های ۲۰۰۲-۲۰۰۳ به وقوع پیوسته بود یادآوری نموده و در حال حاضر شیوع بیماری همه‌گیر کووید-۱۹ نمونه‌ی دیگر آن می‌باشد. تمام انواع ویروس‌های کرونا، مستقیم از منبع یا میزبان اصلی‌شان به انسان‌ها تغییر نمی‌کند، تنها هفت نوع ویروس کرونا شناخته شده که باعث بیماری در انسان می‌شود، .منبع بیماری فوق‌الذکر را که گفته شده بود شاپرک جرمی است، اما تا حال واضح معلوم نیست که چه گونه به انسان منتقل شده و سبب همه‌گیری در جهان گردیده است.

بیماری سگ دیوانه «Rabies»: یک بیماری ویروسی، حیوانات پستان‌دار به شمول انسان است. ویروس عامل بیماری سگ دیوانه خصوصاً بعد از گزش توسط سگ آلوده به بیماری سگ دیوانه، در سیستم عصبی می‌رسد و بالاخره باعث التهاب و خرابی اعصاب مرکزی می‌شود. در صورتی که اعراض آن به زودترین فرصت ممکن تداوی نشود، حیوان و یا انسان صد در صد تلف می‌شود.

بروسلوز«Brucellosis»: عامل بیماری بروسلوز باکتریایی و بیش‌تر در حیوانات مانند: گاو، گوسفند، بز و خوک دیده شده و حیوانات ذکر شده را آلوده می‌سازد و هم‌چنان در سگ‌ها هم دیده شده که سبب انتقال می‌شوند. بیماری (باکتری) با استفاده از گوشت حیوان آلوده، که درست پخته نشده است و شیری که پاستوریزه و یا درست که حد اقل ۱۰ دقیقه جوش داده نشده باشد، به انسان منتقل می‌گردد. در صورتی که از این بیماری جلوگیری و یا این مرض کنترل نشود، در مردان سبب عقیم یا خنثاشدن و در زنان باعث سقط جنین می‌شود.

جاردیا یا «Giardia»: پشک‌ها می‌توانند سبب انتقال کرم‌های حلقه‌ای، که باعث بیماری جاردیا در حیوان و انسان می‌گردد، شوند. بیماری جاردیا در جمعیت‌های انسان و حیوان به طور «اندمیک» یا بومی دیده شده است.

توکسوکاریزس «Toxocariasis»: این بیماری در پشک‌ها معمول بوده و در انسان‌ها هم به طور خفیف سرایت می‌کند که بسیار خطرناک است. این بیماری در زنان باردار سبب سقط جنین می‌شود.

سالمونلاسیس «Salmonellosis»: عامل این بیماری باعث محرقه در انسان‌ها می‌شود، عامل بیماری یادشده باکتری‌ای است که در غذا، مواد غایطه، آب آلوده و در صورت تماس با حیوان و نه‌شستن دست‌ها، باعث بیماری در انسان می‌شود.

در سال‌های اخیر امراض زونوتیک نو ظهور نیز به وجود آمده است مانند: Hantavirus, Escherichia coli , Ebola, zika virus.

در صورتی که این بیماری‌ها کنترل و از پخش بیش‌تر آن جلوگیری نشود، خسارات اقتصادی و اجتماعی را به انسان‌ها به بار می‌آورَد.

مسأله مهم‌تر و قابل تشویش این است که تعدادی از بیماری‌های زونوتیک که به طور سلاح تروریستی استفاده شده و می‌شوند، مانند:

Francisella tularensisi,Yersinia pestis,Brucella spp,Bacillus antracis,Coxieall burnetiid,Hemorrhagic ferver virus

کسانی‌که در خطر بالای آلوده‌شدن به این بیماری‌ها قرار دارند:

تمام افراد یک جامعه، چه با حیوان در تماس مستقیم باشند یا نه، خطر متوجه‌شان است. اما بیش‌تر، اشخاصی که در معرض خطر قرار دارند و دیده شده که آلوده شده و حتا از بین رفته‌اند، مانند: مالداران، کوچی‌ها، کارمندان باغ وحش، داکتران وترنر، اطفال زیر سن پنج سال، اشخاص بالای سن ۶۵ سال، زنان باردار و اشخاصی که سیستم ایمنی/محافظتی‌شان ضعیف است.

چگونه خودمان را از شر این آفت‌ها در امان نگه‌داریم؟

اصطلاحی در طب حیوانی آمده، چنین است: حیوان سالم ← انسان سالم ← جامعه سالم

وقتی‌که حیواناتی مانند: گاو، گوسفند و یا مرغ خانه‌گی، مرغ آبی و غیره باشند در قسمت پیش‌گیری از بیماری و سالم نگهداشت حیوان توجه نمایم، دیگر تشویش آلوده‌شدن به بیماری‌های ساری خصوصا زونوز را نداریم و می‌توان در دو قسمت عمده بیان کرد.

۱: حیوانات‌تان را به هر مقصد (گرفتن شیر، تخم، ورزشی، زینتی و غیره) که از آن‌ها استفاده می‌کنید، باید حفظ‌الصحه‌شان مراعات کنید: بهداشت خود حیوان، خوراکه، تداوی و خصوصاً واکسین به موقع و خوش‌کیفیت،

۲: تدابیر شخصی‌تان مانند شستن دست‌ها با صابون و یا ضدعفونی کردن دست‌ها با مایع ضدعفونی که دارای الکول بالای ۶۰ درصد باشد، (وقتی که به حیوان نزدیک می‌شوید بدون در نظر گرفتن این‌که آیا تماس داشتید).

۳: جلوگیری از خراش بدن توسط پشک‌ها و سگ‌ها، گزیده‌شدن توسط پشه‌ها و کنه‌ها و سایر حشرات

۴: رعایت حفظ‌الصحه قبل و بعد از شیردوشی و یا دیگر فعالیت‌هایی که با حیوان صورت می‌گیرد،

۵: دریافت آگاهی از تمامی مسایل بیماری‌های زونوز

۶: آگاه‌سازی خود و خانواده و رعایت راهنمایی‌های وقایه‌ای جهت جلوگیری از آلوده‌شدن به این بیماری‌ها

مشکلات در ریشه‌کن‌سازی بیماری‌های زنوز:

• تعدد میزبان‌ها (پرنده‌گان، حیوانات اهلی و وحشی)

• فراوانی ناقلین (بند پایان)

• تعدد راه‌های انتقال (آب، خاک، موجودات زنده، غذا و غیره)

• هزینه‌های بالای ریشه‌کن‌سازی و کنترل

• مشکل در کنترل از بروز بیماری‌های جدید (باز ظهور و نوظهور)

• فاکتور‌های پیچیده‌ی نوظهور بیماری‌های مشترک، به صورتی اثرگذار شده‌اند که برای هیچ کدام از آن‌ها نمی‌توان یک نسخه‌ی ساده مبارزه را در نظر گرفت. این فاکتورها همه در ارتباط‌اند.

فاکتورهای پیچیده‌ای که در بیماری‌های نو ظهور تاثیرگذار شده‌اند:

• تغییرات آب‌وهوا و اثر آن بر منتقل‌کننده‌گان مشترک بیماری‌ها بین انسان و حیوان،

• جابه‌جایی وسیع حیوانات و پرنده‌گان و حتا حیوانات وحشی

• و حفظ‌الصحه محیطی.