مروری بر تولید پنبه در بلخ

نبات پنبه از جمله نباتات صنعتی کشور به شمار می‌رود و قبل از جنگ‌های داخلی در کشور چندین شرکت دولتی در سطح زون‌های زراعتی و ولایات کشور در این عرصه فعالیت می‌‌کردند که بر علاوه تهیه تخم و کود کیمیایی برای دهاقین پنبه کار در آموزش‌های فنی نیز همکاری می‌‌کردند که متاسفانه در طول جنگ‌های داخلی این تاسیسات تخریب و از استفاده خارج گردیده است و یک مقدار تأسیسات که به شکل نیمه‌فعال باقی مانده است نسبت عدم حمایت مالی و تخنیکی توانایی فعالیت ندارد و از سوی دیگر ملکیت‌های این تاسیسات نیز غصب گردیده است.
در ولایت بلخ شرکت جین و پرس که از حمایت کمک‌های مالی و تخنیکی کشور فرانسه مستفید بود و در عرصه کشت و پروسس پنبه و هم‌چنان تولید روغن پنبه فعالیت داشت و تولید پنبه و روغن آن از شهرت بلند برخوردار می‌باشد تا یک دهه قبل، به شکل نیمه فعال تولیدات خود را به بازار عرضه می‌نمود، ولی اکنون غیر فعال باقی مانده است. در حال حاضر تولید پنبه بخشی از مسوولیت‌های تخنیکی ریاست زراعت ولایت بلخ می‌باشد که با دهاقین هم‌گام پیش می‌رود.
در ولایت بلخ در سال ۱۳۹۹ بیش از ۵۰ هزار تن پنبه بدون چگد (بدون تخم) تولید گردیده که از ۱۹ هزار و ۶۰۰ هکتار زمین تحت کشت نبات پنبه که بیش‌تر در ولسوالی‌های شولگره، دهدادی، نهرشاهی، شورتپه، کلدار، دولت آباد، بلخ، چهار بولک و چمتال موقعیت دارد به دست می‌آید، و اوسط حاصلاتی که دهاقین از کشت پنبه به دست می‌آورند از هر هکتار دوونیم تن می‌باشد .
تخم‌های مشهور پنبه که دهاقین بلخ بیش‌تر برای کشت استفاده می‌کنند شامل نژادها (ورایتی‌ها) پوزه‌ایشان، تورکی، و اکالا می‌باشد که نسبت به تخم پنبه‌های محلی دارای حاصل بلند و با کیفیت می‌باشد و اوسط حاصل این تخم‌ها نظر به کیفیت تولید خاک فرق می‌کند و طور اوسط در ولایت بلخ از هر هکتار پنج تن پنبه‌ی دانه‌دار تولید می‌گردد که با کشت نمودن ۲۵ کیلو تخم پنبه به دست می‌آید.
نژاد (ورایتی) پوزه ایشان پنبه زودرس می‌باشد که در شرایط اقلیمی ولایت بلخ از زمان بذر تا جمع‌آوری حاصل ۱۷۰ روز را در بر می‌گیرد و دو نژاد دیگر به (۲۰۰) روز ضرورت دارد.
در ولایت بلخ سه شرکت بزرگ پروسس پنبه با ظرفیت بلند تولیدی فعالیت می‌کنند که پنبه‌های تولید شده در مزارع دهاقین در این مراکز پروسس، جمع‌آوری گردیده و بعد از جداسازی «چگد» تا تخم پنبه همراه با موارد اضافی آن با سورت‌بندی در مارکیت داخلی فروخته می‌شود و هم‌چنان با بسته‌بندی‌های منظم به بیرون از کشور، به خصوص پاکستان صادر می‌گردد .
تخم پنبه حاوی روغن خوب غذایی نیز می‌باشد. تخم پنبه از چهار حصه یک حصه روغن و سه حصه کنجاره می‌‌دهد و فی کیلو روغن پنبه به (۱۳۰ تا ۱۴۰) افغانی در روغن‌فروشی‌های شهر مزار شریف به فروش می‌رسد و فی کیلو کنجاره (۱۸ تا ۲۰) افغانی قیمت دارد .
از روغن پنبه که در پختن خوراک استفاده می‌شود از جمله پنبه پلو شهرت دارد و اکثریت ماهی‌پزی‌ها برای پختن ماهی از روغن پنبه کار می‌گیرند، چون گوشت ماهی با روغن پنبه خیلی شفاف، صاف و خشک از دیگ بیرون می‌آید و نسبت به دیگر روغن‌ها نیز مزه‌ی بهتر می‌‌دهد.
پنبه ولایت بلخ در اراضی آبی کشت می‌گردد و بهترین زمان در بلخ برای کشت ۱۵ حمل تا ۲۵ ثور است که دهاقین زمین را بعد از نرم‌کاری، زمین بستر تخم را به شکل جویه‌ها ایجاد و آبیاری می‌کنند که بعد از گذشت یک روز تخم پنبه با فاصله ۲۵ سانتی در عمق پنج سانتی بذر می‌گردد و در یک جریب زمین تقریبا ۱۲ هزار بته رشد می‌کند و یک بته پنبه در طول رشد ۷۰ تا ۸۰ عدد غوزه یا کوکله تولید می‌کند، کود سیاه دی‌امونیم‌فاسفیت یا «DAP» در هر جریب ۲۵ کیلو در وقت بذر به زمین علاوه می‌گردد و مقدار (۵۰) کیلو کود سفید یا یوریا در سه قسمت تقسیم گردیده و یک قسمت در وقت کتمن کاری (مرحله هشت برگه شدن نبات)، قسمت دیگر در وقت گل‌دهی و آخرین قسمت در وقت کوکله یا تشکیل غوزه به زمین افزوده می‌شود و مزرعه‌ی پنبه با در نظر داشت شرایط اقلیمی در بلخ هفته‌ای یک‌بار آبیاری می‌گردد.
پنبه دو دور جمع‌آوری یا چیده می‌شود که به آن «چین» می‌گویند. چین اول وقتی عملی می‌شود که ۶۰ فی‌صد کوکله یا غوزه‌های پنبه در مزرعه می‌شکفد و مزرعه پنبه با رنگ سفید زیبا می‌شود و چین دوم با دو هفته عملی می‌شود و اگر غوزه‌ها هنوز باز نشده باقی بماند فرصت می‌دهند تا باران خزانی و یا شبنم خزانی سبب مرطوب شدن غوزه گردیده و گرم شدن هوا سبب باز شدن غوزه می‌گردد و همه پنبه و غوزه‌ها چیده می‌شود. پنبه‌پایه بعد از خشکیدن، بهترین چوب سوخت را می‌‌دهد که دهاقین از آن نیز مفاد خوبی به دست می‌آورند.