چالش کاهش قیمت زعفران و راه بیرون رفت

هفنه‌نامه‌ی دهقان/ محمدهاشم اسلمی، مشاور ارشد توسعه‌ی زعفران در وزارت زراعت
اگر چه زعفران افغانستان در مدت کوتاهی توانسته از نظر کمیت و کیفیت رشد چشم‌گیری داشته باشد و توجه جهانیان را به خود جلب کند، اما کاهش قیمت زعفران و حضور کم‌رنگ زعفران افغانستان در بازارهای بین‌المللی خصوصاً کشورهای اروپایی چالش جدیدی است که سعی شده علل و راه بیرون رفت از آن در این مقاله به بحث گرفته شود .
همین اکنون سرعت انکشاف سطح زیر کشت زعفران در ولایت‌های مختلف افغانستان از سرعت مؤلدیت در فی واحد سطح و رشد زیر ساخت‌ها برای پروسس این نباتات ارزشمند بیش‌تر شده است که درآمد و سود حاصله از تولید زعفران را به شدت کاهش داده است. از طرف دیگر اگر چه در موارد خاص، عمل‌کرد هر هکتار زعفران در مقیاس تا ۳۳ کیلوگرام ثبت گردیده است، ولی اوسط تولید در سطح ملی خیلی کم‌تر از مقیاس جهانی است. اوسط تولید زعفران در افغانستان متاسفانه از روند کاهشی برخوردار بوده و اوسط آن از حدود پنج کیلو در هکتار طی سال‌های گذشته به حدود ۲.۵ کیلو در هکتار در سال ۱۳۹۸ کاهش یافته است .
 با توجه به موضوع فوق، اگر ما اوسط تولید اقتصادی زعفران هر هکتار را حدود ۱۰ کیلو گرام در نظر بگیریم، خلای تولید ما حدود ۷۵ فی‌صد تخمین زده می‌شود؛ اگر چه با توجه به همین مقدار اندک برداشت نیز، عاید زعفران از هر هکتار از سایر نباتات بهتر می‌باشد. اما با توجه به تحول بازار‌های جهانی به دلیل شیوع ویروس کووید -۱۹، شاید اوسط تولید ۲.۵ کیلو در هکتار برای دست‌اندر کاران صنعت زعفران دیگر مقرون به صرفه نباشد. در این صورت ضرورت است تا محور افزایش تولید زعفران به جای افزایش سطح زیر کشت، بر افزایش تولیدکننده‌گی و ارتقای عمل‌کرد هر هکتار متمرکز شود.
 در این رابطه با یک محاسبه ساده، میزان آبی که برای تولید زعفران تنها در ولایت هرات مصرف می‌شود، ۲۰۱ میلیون مترمکعب می‌باشد (۶۷۰۰ هکتار سطح زیر کشت و ۳۰۰۰ مترمکعب آب در هکتار) که با افزایش عمل‌کرد به ۱۰ کیلو در هکتار عملاً می‌توان حدود ۷۵ فی‌صد یا حدود ۱۵۰ میلیون مترمکعب آن را صرفه‌جویی کرد و در پهلوی آن، مصارف کود، کارگر کشت و خیشاوه نیز ۷۵ فی‌صد کاهش یافته و باعث افزایش درآمد دهقان می‌گردد.
خوشبختانه عمل‌کرد زعفران متکی به پرکتس‌های زراعتی است و مسایل ژنتیکی نقشی در آن ندارد. این پرکتس‌ها مربوط می‌شود به انتخاب پیاز خوش‌کیفیت، آبیاری به موقع و کافی، تغذیه مناسب و پرکتس‌های حفاظت نباتات که خوشبختانه انجام آن‌ها در مزرعه و توسط خود دهقانان با دریافت آموزش‌های لازم میسر است .
راه حل دیگری که می‌تواند باعث افزایش قیمت زعفران شود، جلوگیری از عمده‌فروشی است. به طوری که این موضوع سبب شده است که برخی از کشور‌ها با وارد کردن زعفران افغانستان به صورت کیلویی و بسته‌بندی مجدد و صادرات دوباره آن از درآمد خوبی بهره‌مند می‌شوند. به طور مثال، سال ۱۳۹۸ در حالی‌که تولیدکننده‌گان و شرکت‌های افغانی زعفران را به طور اوسط ۰.۹۵ دالر فی گرام برای کمپنی‌های خارجی فروخته‌اند، ولی شرکت‌های خارجی بعد از بسته‌بندی، همان زعفران را فی گرام ۶ – ۸ دالر امریکایی در بازار جهانی با برند خود به فروش رسانده‌اند که به اساس نرخ‌های فوق، از فروش حدود ۱۶ هزار کیلو (تولید زعفران افغانستان در سال ۱۳۹۷) زعفران تقریباً ۱۵,۲۰۰,۰۰۰دالر، عاید تولیدکننده‌گان داخلی شده است، در حالی که شرکت‌های خارجی در حدود ۱۲۸,۰۰۰,۰۰۰ دالر یعنی مبلغی بالغ بر بیش‌تر از ۸ برابر عاید نصیب‌شان شده است.
وزارت زراعت که در برنامه پنج سال اول زعفران متمرکز بر افزایش تولید و ایجاد تاسیسات زیربنایی مانند ایجاد لابراتوار و تجهیز مراکز پروسس و ایجاد انستیتوت تحقیقات و آموزش و غیره بود، در پلان پنج ساله دوم خود سعی خواهد نمود تا با تمرکز و سرمایه‌گذاری روی افزایش تولیدکننده‌گی مزارع زعفران، بازاریابی مستقیم از طریق انجمن‌ها، شرکت‌ها و اتحادیه‌های تولیدکننده‌گان، ترویج استفاده از اینترنت برای بازاریابی الکترونیک، به کارگیری بسته‌بندی و استانداردهایی جهانی برای پروسس و بازاریابی زعفران، کمک به سکتور خصوصی، جهت تدوین و معرفی نشان تجارتی مخصوص برای زعفران صادراتی افغانستان، سازمان‌دهی مناسب صادرکننده‌گان و اعمال استانداردهای جهانی ISO, HACCP, CODEX ، ایجاد تسهیلات برای کاهش صادرات زعفران به شکل عمده و ایجاد و توسعه تشکل‌های بازاریابی تخصصی، تولید زعفران را اقتصادی ساخته و شرایط لازم جهت افزایش عاید تولیدکننده‌گان صنعت زعفران را فراهم سازد.