کرم تخم‌خوار سیب!
کرم تخم‌خوار سیب!
عبدالغفور بابری
Codling moth
نام علمی این حشره Cydia pomonell است و مربوط فامیل Olethreutidae و آردر Lepidoptera می‌باشد. یکی از آفات مهم سیب بوده که میوه سیب را مورد حمله قرار می‌دهد و از تخم آن تغذیه میکند در نتیجه سیب قبل از پخته شدن می‌ریزد. ساحه انتشار آفت مذکور وسیع است و در تمام کشورهای جهان شیوع دارد. در وطن عزیزمان نیز در تمام ساحاتی که باغ‌های سیب موجود است، دیده شده و همه ساله خسارات هنگفتی را به اقتصاد باغداران وارد میکند.
میزبان
آفت مذکور بر علاوه سیب، ناک، بهی، چهارمغز، زردآلو و بادام را نیز مورد حمله قرار می‌دهد. خساره‌ی وارده توسط این آفت از سوراخ نمودن میوه سیب و تغذیه از تخم آن که منجر به ریختن سیب قبل از پخته‌شدن آن می‌گردد. هم‌چنان با ایجاد زخم در میوه زمینه‌ی حمله برای بعضی پتوجن‌ها به خصوص قارچ‌ها مساعد می‌گردد که باعث پوسیده‌گی میوه میشود.
خساره‌ی آفت نظر به منطقه و وفرت میزبان مختلف بوده که در صورت شدت آفت به ۹۵ درصد گزارش شده است.
مشخصات
حشره کامل شب‌پرک کوچکی است به رنگ قهوه‌ای مایل به خاکستری که عرض آن با بال‌های باز ۱۵-۲۰ ملی‌متر و طول آن ۸-۱۰ ملی‌متر است. بال‌های اولی دارای خطوط منکسر به رنگ قهوه‌ای بوده که در انتهای هر بال، یک لکه درشت به رنگ قهوه‌ای تیره دیده میشود. بال‌های عقبی سفید مایل به خاکستری و در حاشیه دارای موهای بلند به رنگ نقره‌ای است. در وقت استراحت بال‌ها به شکل سقف بالای بدن و آنتن‌ها به طرف عقب خمیده قرار می‌گیرد.
دوران حیات
حشره مذکور زمستان را به قسم لاروای کامل در درزهای پوست درختان، زاویه‌های کوچک دوشاخ، کلوخ‌ها، سیب‌های مصاب خشک و افتاده در زیر درختان و یا در بالای آن باشد سپری میکند. بدین ترتیب قبل از این‌که لاروا به حالت استراحت (خواب زمستانی) برود پیله ابریشمی محکمی را می‌سازد و از خزان تا به بهار سال آینده در درون آن پیله می‌گذرانَد.
در اوایل بهار تقریباً هم‌زمان با شکوفه کردن درختان سیب لاروا به شفیره بدل میشود و همین که دوره‌ی گل ختم گردید دوره شفیره نیز تمام میشود.
ناگفته نباید گذاشت که لارواها پیش از رفتن به دوره شفیره پیله را سوراخ می‌کنند تا بعداً پروانه بتواند از آن به آسانی خارج شود. وقت بروز اولین شب‌پرک‌ها مصادف است با ریزش آخرین گل‌برگ‌های درختان سیب و به تدریج تا مدت سه – چهار هفته شب‌پره ظاهر میشود.
فعالیت حشره مذکور از طرف شب و بعد از غروب آفتاب شروع میشود و از طرف روز به حالت استراحت در روی شاخ‌های بلند درختان به سر می‌برد.
شب‌پرک ماده بعد از جفت‌گیری تخم‌هایش را روی برگ‌های نزدیک گل‌ها و در نسل‌های بعد روی میوه و یا دُم‌چه میوه به طور انفرادی ۲-۳ دانه‌ای قرار می‌دهد. یک حشره ماده طور اوسط از۸۰-۱۰۰ دانه تخم را در مدت۱۰-۲۰ روز می‌دهد در ابتدا تخم‌ها کوچک پهن و شفاف و به زحمت دیده میشود، ولی بعداً حلقه سرخ در آن تشکیل می‌گردد. تفریخ شدن تخم‌ها (رشد جنین )ارتباط مستقیم به درجه حرارت معمولاً ۱-۳ هفته طول می‌کشد.
لارواهای نسل اول از طریق گل داخل میوه سیب میشود از تخم تغذیه نموده و میوه قبل پخته شدن می‌ریزد. و لارواهای نسل‌های بعدی از هر نقطه میوه می‌تواند داخل گردند. در هنگام تغذیه مواد فاضله لارواها به صورت دانه‌های قهوه‌ای نیمه‌جامد و مرطوب به خارج از میوه می‌ریزد. لارواهای کامل سپس میوه‌ها را ترک کرده تا بدل به شفیره گردند. تعدادی از آن‌ها از شاخچه‌ها به طرف پایین می‌خزند و بعضی‌شان به همراه میوه‌های نارس پایین می افتند و تعدادی نیز از میوه‌ها خارج شده و به وسیله تار ابریشمی که می‌‌تنند آویزان شده و روی خاک می‌‌افتند. لارواها در خاک به صورت دایره‌ای حرکت می‌کنند تا به تنه درخت برسد و یا پناه‌گاه مناسب پیدا کند و در آن به شفیره بروند. دوره‌ی شفیره را داخل پیله سپری می‌کنند. دوره شفیره ۱۰-۱۵ روز را در بر می‌گیرد. سالانه ۳-۴ بار تولید نسل میکند.
کنترل همه‌جانبه (IPM)
برای کنترل آفت مذکور از طریقه‌های ذیل باید کار گرفت.
- پای بیل کردن باغ و رساندن آب یخ،
- جمع‌آوری سیب‌های افتاده و خشک زیر درختان و هم در بالای آن و از بین بردن آن‌ها،
- قطع کردن شاخ‌های خشک کشیدن آن‌ها از باغ،
- و جمع‌آوری گیاهان هرزه و هر گونه بقایای مصاب نباتی.
استفاده از کاغذ کارتن
در اطراف تنه درخت به اندازه ۳۰ سانتی متر بالاتر از سطح زمین کاغذ کارتن بسته شود. اول باید یک لایه کاغذ جدا گردد تا روی جری‌دار آن برآید و بعداً به قسمی بسته گردد که جری‌ها عمودی به تنه درخت قرار گیرد و کاغذ مذکور هفته‌ای یک‌بار باز و لاروا‌هایی که به خاطر سپری کردن مرحله شفیره در آن‌جا، جای می‌‌گیرند جمع‌آوری شوند و نابود گردند.
استفاده از تلک‌های نوری
جهت از بین بردن مرحله کامل آفت قسمی که یک‌دانه اریکین و یا گروپ از طرف شب در چند نقطه باغ آویزان نموده و در زیر آن یک تشت پر از آب می‌مانیم چون فعالیت حشره مذکور از طرف شب است به چراغ جلب شده و به زمین می‌‌‌افتد که در این حالت در تشت آب افتاده و از بین میرود.
استفاده از تلک‌های فیرامونی:
این تلک‌ها حاوی فیرامون جنس ماده است. که جنس مذکر را به خود جلب میکند، در صورت تماس به آن حشره مذکور در آن چسبیده و از بین میرود که در نتیجه جنس ماده القاح نشده و در صورت تخم‌گذاری تخم‌ها تفریخ نمی‌شود و این خوب‌ترین طریقه در پایین آوردن نفوس آفت مذکور می‌باشد.
طریقه بیولوژیکی
در این طریقه در کنترل آفت مذکور. زنبورهای Trichogramma رول مهم را بازی می‌کنند که زنبورهای مذکور در لابراتوارها تربیت و در باغ‌ها رها گردد. که در این صورت در باغ‌های مذکور باید مواد کیمیایی (حشره‌کش‌ها) استعمال نگردد.
طریقه کیمیایی
در کنترل آفت مذکور از دواهای مختلف استفاده شده که قرار ذیل است:
۱. سوپرتاپ به اندازه دو سی‌سی در یک لیتر آب،
۲. دیپترکس ۸۰ درصد به اندازه نیم تا یک گرام در یک لیتر آب،
۳. گوزانیون پودری به اندازه دو سی‌سی در یک لیتر آب،
دواهای فوق‌الذکر در کنترل آفت متذکره سفارش می‌گردد، مگر دواهای فوق بر علاوه آلوده‌سازی محیط، حشرات مفید را نیز از بین می‌برَد.
برای کنترل آفت مذکور بهتر است از تنظیم‌کننده‌گان نمو استفاده گردد، که از جمله آن دیملین است. خاصیت این دوا این است که در حشره مانع تشکیل کایتین (Chitin) می‌گردد که پوست حشره سخت نشده و در نتیجه حشره از بین میرود. و ادویه دیملین برای انسان‌ها و حیوانات خطرناک نبوده و هم محیط زیست را آلوده نمی‌سازد، میزان استعمال آن به اندازه نیم گرام در یک لیتر آب می‌باشد در ابتدا یک مقدار کم آب را دریک بوتل خرد انداخته شود و خوب حل گردد و آب باقی‌مانده بر آن علاوه شود و خوب شور داده شود و سپس محلول‌پاشی گردد.
اولین دواپاشی تمام دواهای فوق وقتی صورت گیرد که در حدود ۸۰ درصد شکوفه‌ها ریخته باشد. البته به وقفه ۱۰-۱۴ روز برای ۳-۵ مرحله تکرار گردد.