رونق فروش سبزه و سمنک‌پزی در کابل

هفته‌نامه‌ی دهقان / محمد تمیم صدیقی
سمنک خوراک نهایت لذیذ و خوش‌ذایقه است که از آرد و جوانه‌ی گندم تهیه می‌شود. این غذای نوروزی و بهاری، شیرینی‌اش از ریشه و رنگش را از سبزی گندم می‌گیرد. به دلیل بهاری بودن، این غذا جز اصلی سفره‌های نوروزی به حساب می‌آید. خوراک سمنک با وجود لذت و طعم خوشی که دارد فقط در شروع سال نو برای جشن نوروز تهیه می‌شود و مهمان سفره‌های نوروزی می‌باشد.
قدیم‌ها می‌گفتند که در خانه‌ای که سمنک است در آن‌جا خیر و برکت است. سمنک نذری است که رسم و عنعنه فرهنگ گذشته‌گان کشورهای آسیای میانه را به تمثیل و یاد می‌آورد.
سمنک از رسم و رواج‌های دیرینه‌ای است که خانواده‌ها، نذرگونه سبزه‌ی آن را با مشکل در منازل‌شان تهیه می‌کنند، ولی فروش این سبزه در بازار، کار فامیل‌ها را تا حدی آسان ساخته است.
سمنک یک نوع غذای خاص مردمان آسیای میانه از جمله افغانستان، تاجیکستان، اوزبیکستان و ایران است که از گندم تهیه می‌گردد. گندم ۲۰ روز قبل، تر شده و در جای گرم گذاشته می‌شود تا سبز گردد؛ اما تهیه سبزه‌ی آن، در خانه‌ها کارساده‌ای نیست و خیلی دقت می‌خواهد.
سبزه، همواره تحت مراقبت قرار داشته و بر آن آب پاشیده می‌شود. بعد از آن‌که سبزه تا اندکی بلند شد، آن را قطعه‌قطعه می‌کنند و شیره‌ی آن را با زحمت زیاد از ماشین بیرون می‌کنند.
سپس، شیره را با مقدار معیّن آرد و آب در دیگ بزرگ، از سر شب تا صبح بر آتش می‌گذارند و آن را به نوبت خانم‌ها و مردان کف‌چه می‌زنند که سخت نشود، نسوزد و بهتر پخته شود.
تمام آن شبی که سمنک تهیه می‌گردد، دختران جوان و خانم‌ها به رقص و پایکوبی می‌پردازند و دایره می‌زنند.
اما سبزه‌ی سمنک در این اواخر، در بازار فروخته می‌شود که کار خانواده‌ها را در تهیه‌ی سمنک، تا حدی سهل ساخته است.
ذبیح یک تن از فروشنده‌گان بازار لیسه مریم است. او می‌گوید که بازار فروش سبزه‌ی سمنک رونق یافته است. چون بیش‌تر فامیل‌ها قادر به تهیه سبزه سمنک در خانواده‌های‌شان نیستند. و اگر تهیه و آماده کنند، ممکن است درست از آن نتوانند مراقبت کنند. ذبیح، از دو سال به این سو سبزه سمنک را در بازار لیسه مریم به فروش می‌رساند.
مشتریانش را زنان و مردان تشکیل می‌دهند و بسیاری خانواده‌ها از جاهای دور، ظروف مخصوص را برای تهیه‌ی سبزه، نزد این فروشنده به طور فرمایشی می‌آورَند
ذبیح می‌گوید که یک پتنوس دو کیلویی سبزه سمنک را از ۴۰۰ تا ۵۰۰ افغانی می‌فروشد.
او می‌گوید که سال گذشته نیز سبزه‌ی سمنک را در کراچی چهار تایره‌اش تهیه کرده بود. حدود ۵۰ کیلو گندم را سبزه انداخت و نظر به تقاضای مشتریانش، این مقدار خیلی اندک هم بود.
هر چند فصل فروش سبزه‌ی سمنک خیلی زودگذر است. اما ذبیح می‌گوید که در اوایل فصل بهار و قبل از گرم شدن هوا، از بابت فروش سبزه، عایدات دکانش افزایش یافته است.
فروشنده سبزه سمنک می‌افزاید که یک ماه بازار دارد و پس از این که هوا گرم شد، به خاطر که سبزه در هوای گرم زود خراب می‌شود، از این رو کار تهیه سبزه سمنک را توقف می‌دهد.
در بازار لیسه مریم، ذبیح تنها فروشنده‌ای است در یک کراچی چهارتایره سبزه سمنک می‌فروشد. او می‌گوید سبزه سمنک به دلیل زیاد بودن کارش در خانه آماده می‌سازد.
لطیفه یک تن از مشتریان فروشنده سبزه سمنک است. او می‌گوید که آماده ساختن سبزه‌ی سمنک در خانه، برایش مشکل بود و حتا یک ماه قبل در تشویش بود که سبزه را چگونه آماده کند.
اما این خانم افزود که حالا سبزه آماده در بازار فروخته می‌شود و هر زمانی که خواسته باشند، می‌توانند سبزه‌ی سمنک را فرمایش دهند و یا خریداری کنند.
او می‌گوید که ما اعتقاد زیاد به رفت‌ونارفت این نذر داریم. می‌ترسیم که مبادا آماده ساختن سبزه‌ی سمنک در خانه، برای ما کدام مشکل ایجاد نکند. حالا که در بازار به فروش می‌رسد، همه کس می‌تواند آن را به دل جمع بخرد.
سیما ۵۵ ساله که از مزار شریف به نمایشگاه زراعتی فارم بادام‌باغ آمده است. یک غرفه کوچک را در نبش نمایشگاه کرایه گرفته است. محصولات دست داشته خود را به فروش می‌رسانَد. او درباره‌ی نذر سمنک می‌گوید که پختن سمنک، از گذشته‌ها در بین مردم افغانستان رواج داشته و به دلیل سُچه بودن آن، بین زنان از ارزش و اهمیت خاص برخوردار است.
به قول خانم سیما: «از کنار سبزه‌ی سمنک باید هر کس نگذرد و صدای پاک و ناپاک به آن نرسد؛ به این خاطر که خراب شدن سبزه شگون خوب ندارد.»
از گذشته‌ها بعضی از خانواده‌ها بر رفت و نارفت آماده ساختن سبزه و پختن سمنک، باور دارند و خراب شدن آن، نشانه‌ی بدشگونی در بین آنان شناخته می‌شود.
هم‌چنان برخی از مردم در وقت انداختن سمنک، نیت می‌کنند که صاحب پسر شوند و اگر کار نداشته باشند، برای‌شان کار پیدا شود و یا کارشان توسعه یابد.
خانم سیما درباره‌ی آماده ساختن سبزه سمنک و رسم و رواج‌های آن می‌گوید که با فرا رسیدن فصل بهار یک عده از خانم‌‌ها و دخترهای جوان به دادن نذر سمنک مبادرت می‌ورزند و این فرهنگ را برای همیش زنده و جاویدان نگه داشته و به آن پابندی و علاقه خاص نشان می‌دهند. فامیل‌هایی که می‌خواهند جشن سمنک‌پزی را بر پا کنند، یک تا دو هفته پیش در فصل بهار یک مقدار گندم را گرفته در بین یک ظرف پاک پر از آب انداخته در منزل آن را نگهداری می‌کنند تا این‌که گندم سبز می‌شود و ریشه می‌کشد و در سال نو، یعنی فصل بهار این جشن را بر پا می‌دارند. در نذر سمنک اگر کسی بخواهد سهیم شود یک مقدار آرد گندم را با خود آورده در آن خودش را سهیم می‌سازد. هفت نفر می‌توانند که در این نذر شامل شوند.
در نذر سمنک خانم‌ها و دخترهای جوانی که در طول سال کدام مشکلی داشته و یا کدام کاری را در نظر داشته باشند، که باید انجام شود، نذر سمنک را گرفته و خواهان مدد و همکاری از جانب خدا می‌گردند تا سال نو را خداوند برای‌شان خجسته بگرداند. جشن سمنک‌پزی اکثراً در محلات و روستاهای وطن ما برپا می‌شود. در شهر‌ها بعضی فامیل‌ها به شکل انفرادی نیز این رسم و رواج‌ها را عملی می‌کنند. در شب میله سمنک خانم‌ها و دختران دور هم جمع شده و این شب را با خوشی، شادمانی، سرور، رقص و پای‌کوبی و آوازخوانی آغاز می‌کنند. خانم‌ها و دختران اکثراً این سرود را می‌سرایند:
«سمنک در جوش ما کفچه زنیم
دیگران در خواب ما دفچه زنیم
سمنک نذر بهار است
میله شب زنده‌دار است
این خوشی سال یک‌بار است
سال دیگر یا نصیب.»
در ادامه خانم سیما در مورد پختن و شگون سمنک می‌گوید که سمنک را در یک دیگ بزرگ انداخته در زیر آن آتش می‌کنند و سمنک را با کفچه تا پخته شدن، شور می‌دهند و این کار را خانم‌ها و دختران هر کدام به نوبت خود انجام می‌دهند.
در این شب یک تعداد را خواب برده و یک تعداد مصروف پختن دیگ سمنک و یک تعداد هم مصروف رقص و آوازخوانی و یک تعداد هم مصروف قصه‌های خود بوده، شب را به پایان می‌رسانند. زمانی که دیگ سمنک پخته شد، آن را می‌گذارند، تا دیگ خوب دم بگیرد. بعد از نماز صبح همه دختران و خانم‌ها دور دیگ جمع شوند و با دعا و تکبیر و نیّتی که در دل دارند، سرپوش دیگ را بلند می‌کنند. اگر سمنک خوب پخته شده و شیرینی خود را کشیده و رنگ اصلی به خود گرفته باشد، می‌گویند که خداوند مراد همه را داده است. زنان در وقت چای صبح یک مقدار را صرف می‌کنند و بعد برای سهم‌داران، دوستان و عزیزان خود سمنک را توزیع می‌کنند.
مردم در شب نوروز هفت سین را تهیه می‌کنند. هفت سین شامل سیر، سرکه، سیب، سمارق، سبزه، سنجد و سمنک است.