فصل نهال‌شانی: راهنمایی برای غرس نهال در خانه و پارک
هفته‌نامه‌ی دهقان / محمدسالم ساعی، رییس زراعت ولایت بلخ
این را باید باور کرد که نهال زیور زمین و تپش قلب حیات بشری است. ادامه‌ی زنده‌گی انسان‌ها متکی به رشد و بارور شدن نباتات است، که خانواده درختان بخش مهمی از جهان نباتات را تشکیل می‌دهد. این‌که افغانستان از پی‌آمدهای منفی تغییرات اقلیمی شدیداً متاثر می‌باشد، در این وضعیت نیاز است تا همه شهروندان کشور در نهال‌شانی سهم فعال‌شان را ایفا کنند و با غرس یک نهال دست دوستی با طبیعت دراز کنند و این دوستی را استحکام ببخشند، تا این‌که زنده‌گی برای نسل‌های بعدی از پی‌آمد تغییرات اقلیمی ناگوار نگردد.
فصل برای نهال‌شانی نظر به شرایط اقلیمی و نوع درختان فرق می‌کند، به خصوص در بحث میوه‌جات در انتخاب زمان نهال‌شانی باید دقت بیش‌تر به خرج داد. چون باغداری به مثابه‌ی سرمایه‌گذاری درازمدت و پردرآمد، مورد توجه همه قرار دارد و در آغاز کار، برعلاوه مدنظر گرفتن عمل تخنیکی و فنی مصارف مالی در پروسه‌ی ایجاد باغ‌های مثمر نیز ضرورت دارد و دقت بیش‌تر در کار است تا به متشبثان در این برنامه‌ی تجارتی ضرر مالی بیش‌تر وارد نشود، سرمایه‌گذار در سکتور باغداری برای سه سال انتظار می‌کشد و در این زمان مدیریت مزرعه، مصارف مالی‌ای را نیاز دارد تا این‌که در سال چهارم، پروسه مفاد آغاز می‌گردد و عواید باغدار هر سال بیش‌تر می‌شود.
قابل ذکر میدانیم اگر سرمایه‌گذار در بذر نباتات جانبی در باغش خوب عمل کند و فضای رشد به درختان اصلی محدود نگردد و نباتات جانبی سبب بروز آفات، امراض و اختلافات فیزیولوژیکی (پوسیده‌گی ریشه، بدشکلی میوه، برهم خوردن تغذیه درختان از ازدیاد و یا کاهش عناصر غذایی) نگردد در این صورت سرمایه‌گذار می‌تواند در طول سه سال نیز، یک قسمت از مصارفش را از فروش محصولات جانبی به دست بیاورد.
فصل نهال‌شانی در مناطقی که دارای برف‌باری، یخبندان و سرمای زیر منفی نمی‌باشد، مساعد بوده و می‌توان در طول زمستان درختان مثمر و غیر مثمر را غرس کرد.
در مناطق سردسیر کشور که امکان یخبندان طولانی‌مدت و برف‌باری‌های ضخیم بیش‌تر است، بهترین زمان برای غرس نهال بعد از پانزده ماه حوت است. برای اراضی نسبتاً دارای برف باری و یخبندان کمتر، می‌توان نهال‌شانی را در فصل خزان و اوایل بهار انجام داد.
در شرایط اقلیمی اکثریت ولایات کشور نهال‌های خسته سنگی بیش‌تر در خزان و بهار و نهال‌های گوشتی و تاک در بهار غرس می‌گردد.
موضوع باغداری و چگونه‌گی ایجاد باغ‌های میوه یک بحث خیلی جامع و بزرگ است و نمی‌توان به شکل مختصر به آن پرداخت و این معلومات به شکل مختصر به منظور آگاهی نسبی شهروندان از نحوه غرس نهال ارایه می‌گردد که در غرس نهال در محیط خانه، جاده‌ها و تفریح‌گاه‌ها کاربرد دارد.
راهنمایی انتخاب و غرس نهال:
الف: نهال غیر مثمر: در انتخاب درختان غیر مثمر به عوض عمر درخت باید بیش‌تر متوجه ریشه نهال شد تا خشکیده و یا بیش‌تر زخمی نباشد، و نیک است تا نهال‌هایی که در بوجی‌ها و یا خریطه‌های پلاستیکی با خاک و لای نگهداری می‌گردد و در نتیجه رشد و نموی آن اطمینانی‌تر است انتخاب گردد.
ایجاد چقُرک و رهنمود غرس نهال در زمین:
نهال‌های غیر مثمری که به مقصد سرسبزی غرس می‌شود باید اکثراً درختان با عمر بیش‌تر از دو سال انتخاب شوند و چقُرک را نباید با عمق و قطر ۸۰ سانتی کنده شود و اگر درختان با ضخامت و عمر بیش‌تر باشد، چقُرک‌ها باید بزرگ‌تر کنده شود و از این که این درختان به مرور زمان با سرعت رشد می‌کنند و حجم و ارتفاع بیش‌تر پیدا می‌کنند نیاز بیش‌تر به آب و مواد غذایی پیدا می‌کنند و ریشه‌ها با فاصله بیش‌تر از پنجاه سانتی در اطراف و با تفاوت در نوعیت درخت یک قسمت ریشه به طرف پائین رشد می‌کند پس باید در اطراف نهال کانکریت نریزید و حد اقل موازی یک‌ونیم متر مربع زمین در اطراف درختان به منظور آبیاری و رشد بهتر درخت پخته کاری (کانکریت‌ریزی و یا کاشی‌کاری) نشود در عوض می‌توان یک‌مقدار تخم نباتات چمنی و یا گل‌بته‌ها را در اطراف آن بذر کرد تا به زیبایی اطراف درخت افزوده شود.
درخت ناجو که دارای ریشه‌ی قوی نمی‌باشد، رشد جانی ریشه‌هایش خیلی کند است و ریشه اصلی نیز رشد عمیق به طرف پائین ندارد؛ بناً بستر خاکی در اطراف درخت ناجو نهایت مهم است. بعضاً دیده می‌شود وقتی اطراف بزرگ‌ترین درخت ناجو کانکریت و یا کاشی کاری می‌گردد سرسبزی خود را سریعاً از دست می‌دهد و در بین یک یا دو سال می‌خشکد.
در وقت کندن چقُرک خاک روی زمین، در صورتی که عاری از علف هرزه باشد، به عمق ۱۵ الی ۲۰ سانتی جدا از بقیه خاک چقُرک برداشته می‌شود که با اضافه نمودن یک‌مقدار از کود عضوی و کود کیمیایی دوباره در اطراف ریشه درخت، ریخته می‌شود.
در نهال‌هایی که دارای چتر و شاخچه‌های متراکم باشند، باید یک مقدار از شاخچه‌ها از قسمت پایین درخت قطع شود و هم‌چنان در صورتی که از نوع درختان سوزنی برگ و همیشه‌سبز نباشد، از قسمت بالایی نیز قطع می‌گردد تا ریشه‌های درخت غرس شده بتوانند مواد غذایی مورد نیاز شاخچه‌ها را تهیه کنند و هم‌چنان در جریان تندبادها درخت غرس شده را می‌تواند تکان بدهد و تکان خوردن با دفعات شدید و تکراری در درختان نوغرس‌شده با داشتن شاخچه و برگ زیاد، به ریشه درخت آسیب می‌رساند و در اثر جدا شدن خاک از محور ریشه و ایجاد خلای بادی سبب خشکیدن ریشه نهال می‌شود، بناً نیاز است مشورت‌های فنی مامورین زراعت را در قسمت انتخاب و غرس نهال داشته باشید.
در وقت غرس نمودن هیچ گاهی خاک ملوث با «لایقه» و مواد عضوی تازه را در اطراف ریشه درخت اضافه نکنید که با مسدود شدن فضای اطراف ریشه، کمبود اکسیجن به وجود آمده و باعث پوسیدن ریشه درخت می‌گردد، خاک‌های قوی و پاک برای سرعت بخشیدن رشد درختان غیر مثمر نهایت مهم است.
ریشه درختان که به مقصد سرسبزی غرس می‌گردد و نباید به عمق بیش‌تر از (۵۰) سانتی زیر خاک قرار گیرد که در صورت نرسیدن آب می‌خشکد، در وقت غرس نهال غیر مثمر حد اقل یک سطل آب پاک، به ویژه آب جوی به چقُرک اضافه می‌گردد و بعد از تنظیم خاک اطراف نهال در چقُرک نیز یک سطل آب اضافه کنید و آبیاری منظم با در نظر داشت شرایط اقلیم در سال اول در هر ۱۰ روز یک‌بار به شکل غرقه‌ای صورت گیرد و قابل ذکر میدانیم چقُرک‌ها از سطح زمین پایین‌تر تنظیم می‌گردد تا آب کافی در جریان آبیاری به طرف چقُرک هدایت شود.
ب: غرس نهال میوه: در نهال مثمر باشد باید مرجع تصدیق نهال روشن باشد (انتخاب نهال از انجمن قوریه‌داران صورت گیرد) تا عاری بودن از امراض و آفات و هم‌چنان نژاد (ورایتی) آن روشن گردد و عمر نهال از دوسال بیش‌تر نباشد و دارای ریشه‌ی تازه باشد.
انجمن‌های قوریه‌داران در سطح همه ولایات کشور از ظرف وزارت زراعت، آبیاری و مالداری قبلاً ایجاد گردیده است و نهال‌هایی که از طرف آن‌ها تولید می‌گردد بعد از پروسه تفتیش مزرعه توسط مفتشان و تست لابراتواری به آن‌ها لیبل و تصدیق توزیع می‌گردد که در حقیقت تذکره، نهال می‌باشد.
برای غرس نهال مثمر نکات زیر را در مدنظر بگیرید
- خاک روی زمین را اگر عاری از گیاه هرزه باشد، به عمق ۱۰ تا ۱۵ سانتی از قسمتی که چقُرک ایجاد می‌گردد برداشته و دور از دیگر خاک که از روی زمین می‌بردارید، بگذارید.
- چقُرک را بیش‌تر از ۶۰ سانتی عمق و عرض بسازید تا فرصت بهتر برای رشد ریشه‌ها مساعد گردد.
- ریشه‌های زخمی و خشکیده و هم‌چنان به منظور ایجاد شکل در آینده برای درخت میوه یک قسمت زیاد شاخچه‌ها را قطع کنید، اگر در این مورد معلومات ندارید، بهتر است از مامورین زراعت و یا دهقانان پیش‌تاز که در قریه از طرف وزارت زراعت آموزش‌های فنی باغداری را فرا گرفته‌اند، مشورت بگیرید این عمل به منظور جلوگیری از پوشیده‌گی ریشه و ایجاد فرصت برای رشد بهتر نهال صورت می‌گیرد و نهایت مهم است.
- چقُرک برای غرس نهال را طور تندور نان شکل بدهید و خاک آن را نهایت نرم کاری کنید.
- خاک روی زمین را که قبلاً با عمق ۱۰ تا ۱۵ سانتی از روی خاک جدا برداشته‌اید با اضافه کردن مقداری از کود عضوی و یا کمتر از نیم پیاله کود کیمیایی به چقُرک علاوه می‌کنید، و نهال مثمر را در مرکز چقُرک قرار داده در اطراف آن خاک می‌ریزید و نهال را چندین بار به طرف بالا می‌کشید تا خاک در اطراف ریشه خوب‌تر جابه‌جا شود. در صورتی که خاک دارای رطوبت نباشد باید حد اقل دو لیتر آب اضافه کنید تا ریشه با تماس با خاک خشک، رطوبت را از دست ندهد، اضافه نمودن خاک تا پایین‌تر از نقطه پیوند نهال صورت می‌گیرد و پیوند نباید زیر خاک قرار گیرد، و خاک را لگد می‌زنید تا خلاهای خاکی از بین برود و بعدا خاک اطراف درخت شکل داده می‌شود که به قسم دایره از قطر درخت به اطراف چقُرک عملی می‌گردد تا آب مستقیم به ساقه نهال تماس نکند و بعداً به منظور آبیاری آهسته آب ریخته می‌شود. بعد از گذشت ۱۲ ساعت دیده می‌شود که نسبت نفوذ آب به طرف پایین و اطراف ریشه خاک اطراف درخت ترکیده‌گی پیدا می‌کند که باید توسط خاک پرکاری گردیده و آهسته با لگد فشار داده شود و در صورت امکان یک آبیاری خفیف دیگر نیز اجرا گردد.
- برای درختانی چون انجیر، بهی، انار و تاک انگور که موضوع پیوند در تکثیر آن کمتر دخیل می‌باشد، قرار گرفتن نهال در چقُرک با بحث نقطه پیوند مشکل ندارد.