توت؛ خوش‌طعم و انرژی‌زا
هفته‌نامه‌ی دهقان / نعیم رضایی
توت یکی از میوه‌های معروف کشور است؛ میوهای خوش‌رنگ و خوش‌مزه که به‌صورت خشک و تازه به مصرف می‌رسد. ماه‌های جوزا، سرطان و اسد، فصل پخته شدن توت است. در این فصل دهقانان و باغداران کشور این میوه را به بازار عرضه می‌کنند.
پنجشیر، پروان، کاپیسا، کابل، غزنی و ولایت‌های دیگر کشور که آب و هوای معتدل دارند، بهترین و باکیفیت‌ترین توت را در افغانستان تولید می‌کنند.
باغداران از قدیم با پخته شدن توت، دوستان و اقارب نزدیک خود را دعوت می‌کردند یا این‌که دوستان‌شان خود در روزهای رخصتی برای توت خوردن می‌رفتند. این رسم تا هنوز پا‌برجاست. این روزها مردم برای تفریح و توت‌خوری به این ولایت‌ها سفر می‌کنند. هم‌چنان شاعران و شخصیت‌های فرهنگی جشنواره‌های عنعنه‌ای توت را در برخی از ولایت‌ها راه‌اندازی می‌کنند. در این جشنواره‌ها در کنار خوردن توت و دوغ، برنامههای فرهنگی برگزار می‌کنند و به مشاعره در مورد توت می‌پردازند.
این میوه فروش خوبی دارد. باغداران این میوه را به مارکیت انتقال میدهند و از فروش آن پول خوبی به دست می‌آورند.
گل‌محمد، باشنده شکر‌دره کابل، می‌گوید: «توت را از درخت‌ها میتکانیم، داخل جالی‌های خرد می‌اندازیم که بیشتر از یک کیلو گنجایش دارد. به [شهر] کابل انتقال می‌دهیم و به قیمت 50 تا 100 افغانی به فروش می‌رسانیم.»
توت، میوهای کوتاه‌عمر است. با افزایش تدریجی گرمای هوا، فصل این میوه به پایان می‌رسد، از این رو باغداران آن را جمع‌آوری و خشک می‌کنند تا از آن در هر فصل سال استفاده بتوانند.
به گفته گل‌محمد، تا وقتی که توت تازه به قیمت خوب به فروش می‌رسد، آن‌ها توت تازه می‌فروشند و پس از آن توت را خشک کرده به بازار عرضه می‌کنند. هر سیر توت خشک به قیمت پنج‌صد تا یک‌هزار و پنج‌صد افغانی در بازار به فروش می‌رسد.
احمدشاه، دکان‌داری در بازار ولسوالی عنابه ولایت پنجشیر، می‌گوید که توت این ولایت بازار خوبی دارد و در این سال‌ها بیشتر مردم از این بازار خرید می‌کنند.
او می‌گوید: «استفاده توت، در پنجشیر سابقه‌دار است. مردم از سال‌های دور به این سو درخت توت را به‌صورت سنتی غرس می‌کردند و از میوه تازه، خشک، پیرقند و تلخان آن استفاده می‌کنند. این میوه انرژی زیاد دارد، به‌خصوص توت و تلخان توشه‌ای برای کوه رفتن مردم می‌باشد. در کوه استفاده می‌کنند. سابق بازار خرید و فروش کم داشت، اما چند سالی می‌شود که حتا از بیرون پنجشیر مردم به خرید توت می‌آیند. من هر سیر توت خوب را تا 3000 افغانی هم فروخته‌ام. همه‌ساله جشنواره آن نیز در این ولایت راه‌اندازی می‌شود و اشتراک می‌کنیم.»
بر‌اساس آمارهای ریاست احصاییه وزارت زراعت، آبیاری و مالداری، در سال 1399 در حدود 6 هزار و 396 هکتار زمین باغ توت بوده که به‌شکل مجموعی از آن 27 هزار و 772 متریک تن توت به دست آمده است. ولایت‌های پنجشیر و پروان بیشترین تولید را در سطح کشور داشته‌اند.
توت از جمله میوه‌هایی است که به‌شکل تازه و خشک از آن استفاده گسترده در کشور صورت می‌گیرد و هم‌چنان از این میوه در تهیه انواع شیرینی، کیک، چاکلیت و تلخان استفاده می‌شود.
تلخان که از شیرینی‌های محلی افغانستان است، از چهار‌مغز و توت سفید یا سرخ ساخته می‌شود. تلخان منبع سرشار انرژی است. مردم در روزهای سرد زمستان از آن استفاده می‌کنند. در افغانستان حدود 30 نوع توت وجود دارد که مشهور‌ترین آن‌ها توت ابراهیم‌خانی، توت سفید، توت شیری، توت شصتی، توت مرکلی، شاه‌توت، توت خودی، توت کبود و توت بی‌دانه است.