تولید رو به توسعه: افغانستان امسال بیش از ۶.۹ هزار تُن ناک تولید کرده است

هفته‌نامه‌ی دهقان/ تمیم صدیقی
به اساس آماری که وزارت زراعت، آبیاری و مالداری در سال ۱۳۹۸ ارایه کرده است، ساحه کشت ناک در سطح افغانستان در حدود دو هزار و ۴۷۳ هکتار است. از همین ساحه، در سطح کشور شش هزار و ۹۶۶ متریک تن ناک تولید شده است.
ولایت‌هایی که بیش‌ترین ناک را تولید می‌کنند
هرات:
ریاست زراعت، آبیاری و مالداری ولایت هرات از افزایش حاصلات ناک در این ولایت خبر می‌دهد.
بشیر احمد آمر امور زراعتی ولایت هرات می‌گوید: «امسال حاصلات ناک در این ولایت ۸ درصد افزایش یافته است.»
آقای احمد افزود که از ۷۸ هکتار باغ ساخته شده در سطح ولایت هرات، ۸۷۴ متریک تن ناک برداشت خواهد شد.
او ادامه داد که ولایت هرات بستر خوب برای رشد درختان ناک است علاقه‌مندی زمین‌داران و باغداران به ناک‌پروری از چند سال به این‌سو زیاد شده و بازار محلی خوب نیز دارد. هر کیلو ناک در بازار‌های محلی به ۶۰ افغانی فروخته می‌شود.
به قول او، بیش‌ترین و ناب‌ترین ناک در ولسوالی‌های گذره، انجیل، اوبه، چشت شریف، پشتون‌زرغون، کرخ، زنده‌جان، شیندند، رباط سنگی، غوریان، ادرسکن و فارسی تولید می‌شود.
قدوس یک تن باغداران ولسوالی چشت شریف است. او می‌گوید که در قسمت میوه ناک در این ولایت کار کم صورت گرفته است اگر وزارت زراعت در قسمت ترویج باغ‌های ناک توجه جدی کند، حاصلات ناک سالانه زیاد می‌شود فعلاً مردم چند تا درخت ناک در باغ خود دارد.
بدخشان
بدخشان در زون شمال‌شرق کشور قرار داشته ، یکی از ولایت‌های کوهستانی و سرسبز است و با تاجیکستان، پاکستان و چین سرحد دارد.
اکثر اهالی بدخشان زراعت‌پیشه و مالدار اند.
سید معین‌الدین رییس زراعت ولایت بدخشان می‌گوید: «در ولایت بدخشان در حدود ۲۷ هکتار باغ ناک ساخته شده است که از همین مقدار در حدود ۷۰۰ متریک تن ناک امسال تولید می‌شود.»
او افزود که نسبت به سال‌های قبل حاصلات ناک در این ولایت کاهش یافته است و دلیل آن سردی بی‌موقع آب‌وهوا گفته شده است.
نام‌دارترین نوع ناک در این ولایت عبارت از یخ‌ناک، چینایی، ایتالیایی، بلخی، خواجه صادقی، نشپاتی و قیام، از شهرت خاصی برخوردار است.
در کنار ناک، توت و چهارمغز، زردآلو، آلوبالو و سیب بدخشان مشهور است. سیب بهارک و چهارمغز سرغیلان از شهرت خوبی برخوردار اند. افزون بر این‌ها، چهارمغز، بادام کوهی، ارچه خنجک، شمشاد و غیره در مناطق کوهستانی بدخشان تولید می‌شود.
 ویس‌الدین یک تن باغداران ولسوالی بهارک ولایت بدخشان است. او می‌گوید، «سه جریب باغ دارم خدا را شکر است که کاروبار ما می‌شود. بازار خوب دارد از وزارت زراعت می‌خواهیم در قسمت ترویج بیش‌تر محصول ناک ما را همکار کند.»
عبدالرزاق یک تن از زمین‌داران ولسوالی شهدای بدخشان است. او می‌گوید که حاصلات میوه به خصوص ناک نسبت به سال‌های قبل کاهش یافته است، چون امسال هوای بی‌موقع سرد شد و بخشی از محصولات آنان را خراب کرده است. او می‌گوید، «انتظار ما از وزارت زراعت این است که در قسمت ایجاد سردخانه‌های میوه ما را کمک کند.»
میدان‌وردک
حاصلات ناک در ولایت میدان‌وردک ۱۶ درصد افزایش یافته است
ریاست زراعت، آبیاری و مالداری ولایت میدان وردک از افزایش حاصل ناک در این ولایت خبر می‌دهد.
ولیداحمد تسل، رییس زراعت ولایت میدان‌وردک می‌گوید:‌ «امسال حاصلات ناک در این ولایت ۱۶ درصد افزایش یافته است. با احداث باغ‌های جدید، سالانه حاصلات ناک در این ولایت افزایش می‌یابد.»
تسل افزود که در میدان‌وردک ساحه کشت ناک ۲۳۶ هکتار است که امسال در حدود دو هزار و ۵۳۷ متریک تن ناک تولید شده است.
باغداران میدان‌وردک سالانه با فروش ناک در حدود ۵۱ میلیون افغانی درآمد دارند.
وردک بستر مناسب برای رشد و کشت میوه‌ی ناک است و در تمام ولسوالی‌های میدان‌وردک این میوه رشد می‌کند.
امسال وزارت زراعت، آبیاری و مالداری در سطح ولایت میدان وردک ۴۳ هکتار باغات نو ناک احداث کرده است.
نوید یک تن از باغداران ولسوالی نرخ ولایت میدان‌وردک است. او می‌گوید، «خدا را شکر، حاصلات ما سال به سال زیاد می‌شود اما بازارش کم است. خواست ما ایجاد بازار برای محصولات می‌باشد.»
احمدشاه یک تن از زمین‌داران ولسوالی چک میدان‌وردک است. او می‌گوید: «پنج جریب باغ دارم انواع و اقسام میوه دارد، نسبت به ناک، سیب زیاد است، اما ناک هم خوب نتیجه داده است. انتظار ما از وزارت زراعت ایجاد سردخانه میوه است و این که بازار برای فروش محصولات ما جست‌وجو کند.»
ناک را بهتر بشناسیم
خصوصیات بوتانیکی ناک
تعریف: این درخت بعد از سیب در بین درختان میوه در درجه دوم حایز اهمیت قرار می‌گیرد. نام علمی آن « Pirus communis » یا «Pirus» می‌باشد و از خاندان «Rosa ceae» و از فامیل «Pomoidea» است. درخت جوان ناک، دارای شکل مخروط است، ولی به مرور زمان تاج آن شکل بیضوی را به خود می‌گیرد و روی هم رفته ارتفاع تمام درخت همیشه از قطر تاج آن بیش‌تر است، درخت ناک دارای ریشه‌های عمیق بوده و دوام آن نسبتاً زیاد است. این درخت در اوایل بهار و گاهی اواخر حوت قبل از پیدایش برگ، گل می‌کند و گل آن فوق‌العاده به سرما حساس است. میوه درخت ناک برای رسیدن کامل احتیاج به مقدار زیادی حرارت دارد، مخصوصاً انواع دیررس زمستانی آن.
سطح انتشار درخت ناک خیلی وسیع است، ولی به اندازه سیب نسبت به تحقیق انواع مختلف آن، در نواحی معتدل اروپای غربی تا آسیای شرقی یافت می‌شود. ناک از جمله میوه‌های دانه‌دار به شمار می‌آید. شاخه‌بری از ارقام ناک خاردار بوده، برگ‌های اره‌ای و دندانه‌دار با حاشیه‌ی صاف. در اثر گل‌های ناک هم‌زمان با برگ‌ها ظاهر می‌شوند و روی گل آذین پی هم قرار می‌گیرند. روی هر گل ۸ – ۷ عدد گل وجود دارد، اکثراً گل‌ها در نوک شاخک‌های دوساله حاصل می‌شوند. معمولا ً اکثر گونه‌های ناک شبیه سیب بوده و شامل میخک و نوده می‌باشد. درخت ناک در برابر سرما حساس بوده می‌تواند تا ۳۰ درجه سانتی‌گراد را تحمل کند در ضمن گونه‌های مختلف ناک گرمای تابستان را نیز تحمل می‌کنند و تابستان‌های خشک در کنترل بیماری آتشک ناک به آن بسیار حساس می‌باشد مناسب است. درختان ناک خاک‌های ریگی و لومی را دوست دارند و خاک‌های سنگین و مرطوب برای این گیاه مناسب نیست. میزان استراحت جوانه‌های ناک در حدود ۱۵۰۰ – ۶۰۰ ساعت زیر هفت درجه سانتی‌گراد می‌باشد. در خاک‌های زهکشی شده برای احداث باغات ناک از پایه‌ها استفاده می‌شود و در خاک‌های سنگ‌لاخ پایه مناسب نمی‌باشد و در خاک‌های خشک و آهکی پایه‌های وحشی مناسب هستند و در خاک‌های زهشکی‌شده از پایه‌های بذری ناک استفاده گردیده و فاصله کشت روی پایه‌های کوتاه ۴ – ۳ متر در نظر گرفته می‌شود. شاخه‌بُری سالانه مانند سیب نمی‌باشد. شاخه‌بری سبک برای درختان ناک مناسب می‌باشد، زیرا ساقه‌های میوه‌دهنده اکثرا ً در نوک نوده‌های دوساله تشکیل می‌شود و برای محصول‌دهی مناسب، باید روی درخت به اندازه کافی نوده داشته باشد.
ترکیبات ناک
ناک دارای ویتامین‌هایA ، B ، C و مقدار املاح معدنی مانند آهن مگنزیم و یک مقدار کلسیم کلوراید است. مصرف ناک برای مبتلایان به بیماری‌های قند تجویز نشده است. مصرف ناک ترشح بزاق دهان را زیاد می‌کند و در نتیجه باعث تسهیل عمل دستگاه هاضمه می‌گردد.
انواع ناک
جنس ناک Pyrus و مربوط فامیل Rosa ceae می‌باشد. انواع پیوندی ناک دارای اوصاف عالی می‌باشد، یخ ناک خیلی بادوام است، چنان‌که ناک‌های گرمه، غوری، یخ ناک، لشم، یخ ناک گوشتی، ترشک و مرغ‌آبی ناک مشهور اند.
یخ ناک: یخ ناک از جمله شهرت زیادی دارد و به قیمت خوب فروخته می‌شود. باید تکثیر شود مثل سیب، انگور و زردآلو باغ‌های کلان آن احداث شود، مخصوصاً در جاهایی که هوای مساعد برای ناک وجود دارد، مثل تگاب و اندراب و غیره. یخ ناک به مدت زیادی نگهداری شده می‌تواند، در حالی‌که ناک‌های قارچی به مجردی‌که پخته شد، باید استفاده شود و اگر استفاده نشود، داغ پیدا می‌کند و نرم و خراب می‌شود، نوع دیگر از ناک به نام ناک بلخی بسیار دلچسب است و کوشش نهایی به عمل آید که میوه مذکور در هر جا ترویج گردد.
طریقه کشت
برای کاشت تخم ناک پشته‌های با ارتفاع ۲۰ – ۱۰ سانتی متر و محل آن ۵۰ – ۲۵ متر و فواصل بین خطوط ۳۰ سانتی متر ترتیب می‌دهند. بدیهی است تخم روی پشته کاشته می‌شود و آب به وسیله نهرهای باریک یعنی بین فواصل پُشته‌ها به تدریج در پشته نفوذ می‌کند. برای کاشتن دانه‌هایی از قبیل شفتالو و غیره فواصل پشته‌ها تا ۶۰ سانتی متر خواهد بود.
شرایط کشت: از لحاظ شرایط کشت سبز ناک به سیب تفاوت زیادی دارد و با مقایسه آن‌ها می‌توان گفت که کشت ناک محدودتر است و این محدودیت به این علت است که برخلاف سیب، که وجود پایه‌های متعدد امکان پرورش آن را همه جا و در هر نوع آب و هوا میسر ساخته بود چون در مورد ناک یک یا دو نوع آن پایه‌ی بیش‌تر برای انتخاب موجود است، بنا بر این واضح است که محدودیت بیش‌تری به وجود خواهد آمد.
موقع کاشت: اگر هوا بسیار سرد باشد بهتر است تخم را در بهار بکارند در صورتی‌که هوا معتدل باشد و بیم یخبندان بسیار سخت نرود در خزان می‌توان تخم را کاشت.
خاک: درخت ناک از حیث خاک، طالب زمین‌های عمیق ریگی و رسی و قوی است و در زمین‌های ریگی خشک و یا رسی این درخت کم است، چون رشد ریشه عمیق ناک به مراتب بیش از سیب است، لذا قادر می‌باشد که در اعماق زمین نفوذ کند و از رطوبت طبقات زمین استفاده و شکلش را به درخت بدهد و درخت بزرگ شود و عمر درخت ناک بیش‌تر از سیب است. با توجه به مطالب بالا این موضوع روشن می‌شود که کشت درختان ناک در زمین‌های شنی و سست نیز امکان‌پذیر است، بدون این‌که احتیاج زیادی به آبیاری بیش‌تر داشته باشد. زمین‌های رسی و سرد چندان برای خاک مخصوصاً انواع دیررس مناسب نیست و در این نوع زمین‌ها انواع دیررس فاقد مرغوبیت اصلی خود اند، ولی برعکس نژادهای زودرس در این نوع اراضی، نسبتاً بهتر به حمل می‌آید. از نقطه نظر آب و هوا ناک در محیط خشک و گرم معتدل دارای محصول بهتر، رشد و نموی بهتر دارد.
فواصل بین درختان ناک
فواصل بین درختان ناک را نسبت به سیب می‌توان کم‌تر گرفت به خصوص برای درختان پایه بلند یا نیمه‌بلند. زیرا که درختان ناک طبیعتاً دارای رشد «دوکی» شکل هستند و مانند سیب کم‌تر چتری می‌شوند. برای پرورش درختان پاکوتاه به طوری که در بالا گفته شد، از پایه‌های بهی استفاده می‌شود و فواصل آن‌ها نسبتاً باید بیش‌تر باشد.
برداشت محصول
در دوران باروری تا میزان یک صد کیلو از هر درخت می‌توان محصول برداشت کرد و حد اقل محصول یک درخت ۱۵ کیلو است. مانند درختان و گیاهان دیگر، هر چه نسبت به میزان تقویت آن اقدام شود به همان نسبت می‌توان محصول بیش‌تر و عالی‌تری از آن برداشت کرد.
آفات ناک
آفاتی که به درختان ناک و میوه آن صدمه می‌زند، همان‌ها هستند که به درختان سیب صدمه می‌زنند عبارت از سنگ ناک، کرم زنبورک ناک، بیماری‌های لکه سیاه، پوپنک سبز ناک می‌باشد.
علایم بیماری: علایم اولیه بیماری به صورت لکه‌های قهوه‌ای پوسیده‌گی روی میوه ظاهر می‌شود. لکه‌ها در حرارت ۲۰ تا ۲۵ درجه سانتی‌گراد سریعاً توسعه پیدا می‌کنند و قسمت اعظم میوه را فرا می‌گیرند. حاشیه لکه‌ها روشن می‌باشد و در صورت وجود رطوبت بالا سپورهای آبی و گاهی سبز روی آن‌ها تولید می‌شود. میوه‌ها در طول مدت انبارداری به این بیماری بسیار حساس هستند. شدت خسارات در میوه‌های ضربه خورده و یا در میوه‌های خسارات دیده در اثر ژاله بیش‌تر است.
مبارزه: برداشت میوه، انبار کردن و حمل‌ونقل آن‌ها باید به گونه‌ای باشد که میزان صدمه به حد اقل برسد. در صورت شدت آلوده‌گی سم‌پاشی باغ قبل از عمل برداشت، از شدت خسارات می‌کاهد. نگهداری میوه‌ها در محیط سرد و سردخانه در کاهش آلوده‌گی بسیار مؤثر است.